1-Mavzu: mavzu: Uglevodlar va ularning tirik organizimlarga axamiyati, Lipitlar. Gen enjeriyasining yutug’i

Uglevodlar . 2 katta guruhga: monosaxaridlar va polisaxaridlarga boʻlinadi. Polisaxaridlar esa shakarsimon (oligopolisaxaridlar) — disaxaridlar (biozalar), trisaxaridlar, tetrasaxaridlar va noshakarsimon polisaxaridlardan iborat. Ular oddiy U. (monosaxaridlar yoki monozalar) va murakkab U. (polisaxaridlar yoki poliozalar) deb ham ataladi.

• Uglevodlar . 2 katta guruhga: monosaxaridlar va polisaxaridlarga boʻlinadi. Polisaxaridlar esa shakarsimon (oligopolisaxaridlar) — disaxaridlar (biozalar), trisaxaridlar, tetrasaxaridlar va noshakarsimon polisaxaridlardan iborat. Ular oddiy U. (monosaxaridlar yoki monozalar) va murakkab U. (polisaxaridlar yoki poliozalar) deb ham ataladi.
• Mono va oligosaxaridlar — mol. massasi uncha yuqori boʻlmagan suvda yaxshi eriydigan moddalar. Noshakarsimon U. ning molekular . massasi yuqori, eritmalari faqat kolloid holida mavjud boʻladi. Noshakarsimon Uglevodlar. (kraxmal, selluloza) katta miqdordagi monozalar molekulasidan tuzilgan.

Monozalar tuzilishi qator reaksiyalar yordamida aniqlangan, glyukoza vodorod yodid HI bilan qaytarilganda 2-yodgeksan hosil qilishi, yengil sharoitlarda glyukoza oksidlanganda glyukon kislotaga aylanishi, atsillanganda va alkillanganda 5 ta gidroksil guruhi mavjud boʻlishi inobatga olinadi. Fruktozada glyukozadagi aldegid guruhi oʻrnida keton guruhi boʻladi. Oddiy U. ga taalluqli monosaxaridlar suvda yaxshi eriydigan optik faol kristall moddalar bo'lib, aksariyati shirin, qaytaruvchilik xossasiga ega. Koʻp atomli aldegid va ketonospirtlar (koʻpincha ichki siklik yarimatsetal shaklda) hisoblanadi. Bularga mansub oligosaxaridlar esa glikozid bogi bilan bogʻlangan 2—10 monosaxariddan iborat. Disaxaridlarga kiradigan saxaroza, tregaloza, laktoza tabiatda keng tarqalgan. Oligosaxaridlarning koʻp sonli glikozidlari (fiziologik faol moddalar) tibbiyotda qoʻllanadi.

• Monozalar tuzilishi qator reaksiyalar yordamida aniqlangan, glyukoza vodorod yodid HI bilan qaytarilganda 2-yodgeksan hosil qilishi, yengil sharoitlarda glyukoza oksidlanganda glyukon kislotaga aylanishi, atsillanganda va alkillanganda 5 ta gidroksil guruhi mavjud boʻlishi inobatga olinadi. Fruktozada glyukozadagi aldegid guruhi oʻrnida keton guruhi boʻladi. Oddiy U. ga taalluqli monosaxaridlar suvda yaxshi eriydigan optik faol kristall moddalar bo'lib, aksariyati shirin, qaytaruvchilik xossasiga ega. Koʻp atomli aldegid va ketonospirtlar (koʻpincha ichki siklik yarimatsetal shaklda) hisoblanadi. Bularga mansub oligosaxaridlar esa glikozid bogi bilan bogʻlangan 2—10 monosaxariddan iborat. Disaxaridlarga kiradigan saxaroza, tregaloza, laktoza tabiatda keng tarqalgan. Oligosaxaridlarning koʻp sonli glikozidlari (fiziologik faol moddalar) tibbiyotda qoʻllanadi.