№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti

 
10.2. Psixologiya fanlarini o‘qitish metodikasining
qonuniyatlari, o‘qitish tamoyillari 
Oldingi paragrafda muhokama qilingan psixologiya fanlarini 
o‘qitishning belgilangan maqsadlariga yerishish uchun o‘qituvchi 
ma’lum qoida – tamoyillariga rioya qilishi kerak bo‘ladi. 
Ta’lim tamoyillari o'quv mashg'ulotlarini tashkil etishda g'oyalar, 
ilmiy asoslangan tavsiyalar, qoidalar, o'quv jarayonini tartibga soluvchi 
me'yorlardir. 
Ta’lim tamoyillar nazariy va amaliy ta’limda maqsad, mazmun, 
metodlar, tashkil etish shakllari, o‘qitish vositalari va usullari, mehnat 
va tarbiyaviy faoliyat, ta’limning turli bosqichlari hamda pedagogik va 
mehnat jarayonlari, ta’lim oluvchilarning jamoaviy rivojlanishi va har 
birining alohida rivojlanishi o‘rtasidagi aloqadorliklarni aks ettiradi. 
Ta’lim tamoyillarining tarixi shuni ko‘rsatadiki, o‘qituvchilar dars 
oldidan ko‘zlangan maqsadlariga ko‘p kuch va vaqt sarflamay aniq 

---

177 
yetishlari uchun, bir necha avlod olimlari izlanishlar olib borib, 
didaktika tamoyillari majmuasi yaratilishiga sababchi bo‘lgan. Bu 
sohadagi tajribalar shuni ko‘rsatadiki, qonuniyat turg‘un bo‘lib, ular 
asosida yaratilgan qonun va tamoyillar o‘zgarib turishi ham mumkin 
ekan. Ba’zi eski tamoyillar o‘rniga boshqa yangi tamoyillar kiritilishi 
mumkin ekan. 
Psixologiya o‘qitish metodikasi psixologiya va didaktika fanlari 
asosida taraqqiy topgani uchun psixologiya o‘qituvchisi o‘z kasbiy 
faoliyatida o‘qitishning umumiy didaktik tamoyillariga asoslanishi 
lozim. 
O‘quv adabiyotlarda olimlar yangi o'qitish tamoyillarini ishlab 
chiqishda Ya.A.Komenskiyning an'anaviy o'qitish tizimi tamoyillariga 
tayanishi qayd etilgan. U o'qitish mohiyati g'oyasiga asoslangan o'qitish 
tamoyillarining quyidagi tasnifini ishlab chiqdi: 
1) onglilik va faollik prinsipi; 
2) ko‘rgazmalilik prinsipi; 
3) uzluksizlik va izchillik prinsipi; 
4) mashq qilish va bilim, ko'nikmalarni mustahkamlash prinsipi. 
Didaktika tadqiqotchilaridan ayrimlarining asarlarida turli 
tamoyillar tavsiya etilgan. Masalan, M.I.Skatkin uzluksiz ta’lim 
tamoyilini hisobga olib o‘qitishning mustaqil bilim olishga o‘tish 
tamoyili joriy etilishini taklif qiladi, shuningdek, o‘qishga ijobiy 
munosabatni shakllantirishga katta e’tibor berib, ta’lim ijobiy asosda 
olib borilishi tamoyilini maqsadga muvofiq deb biladi. 
Yu.K.Babanskiy didaktikaning yangi yo‘nalishlaridan biri — 
optimallashtirish nazariyasini ishlab chiqib, mana shu nazariyaning 
amaliy yo‘nalishini aks ettiradigan uchta yangi tamoyilni tavsiya qiladi. 
Bular: 1) ta’limning og‘zaki, ko‘rsatmali va amaliy, reproduktiv va 
izlanishli, shuningdek, boshqa metodlari hamda usullarini to‘g‘ri 
birlashtirish; 2)ta’limning dars, darsdan tashqari, shuningdek 
umumsinf, guruhiy va yakka tartibdagi shakllarini to‘g‘ri birlashtirish; 
3) ta’lim oluvchilarning o‘qishga ijobiy munosabatini kuchaytirish, 
ularda bilishga qiziqishni, bilimlarga ehtiyojni tarkib toptirishdan 
iboratdir. 
Ta'lim muassasalarida psixologiyani o'qitishda I.V.Dubrovina 
quyidagi o'qitish tamoyillarini qo'llashni tavsiya qiladi: 
- ilmiy o'qitish prinsipi; 

---

178 
- mavzular aro aloqadorlik tamoyili; 
- nazariya va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlik; 
- ko‘rgazmalilik prinsipi; 
- fanlararo muvofiqlashtirish prinsipi; 
- mustaqillik va faollik prinsipi; 
- mavjudlik prinsipi; 
- bola va kattalar o'rtasidagi faol sub'ekt-sub'ektning o'zaro ta'siri 
prinsipi ; 
- qiziqishni rag'batlantirish prinsipi; 
- bag'rikenglik prinsipi; 
- bolaning psixologiya bilimlarini anglash va o'zlashtirish 
qobiliyatiga so'zsiz ishonish prinsipi; 
- o'quvchilarning bilimlari va aqliy rivojlanishi uchun 
o'qituvchining javobgarligi prinsipi. 
G.A.Klyuchnikov va M.V.Popovalar psixologiyani o‘qitishni 
quyidagi prinsiplarni elgari suradilar: 
- motivatsion tayyorlik prinsipi; 
- rivojlanish prinsipi; 
- sub'ektivlik prinsipi; 
- psixologizatsiya tamoyili; 
- psixologik g'oyalarni metaforizatsiya qilish; 
- psixologik xavfsizlik