1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

8 - mavzu: Diqqat va uning xususiyatlari 
Reja: 
1. Diqqat haqida tushuncha. 
2. Diqqatning fiziologik asoslari. 
3. Diqqat turlari: a) ixtiyorsiz diqqat 
b) ixtiyoriy diqqat v) ixtiyoriydan so`nggi (muvofiqlashtirilgan) diqqat. 
4. Diqqatning xarakterli xususiyatlari: 

---

a) diqqatning kuchi va barqarorligi b) bo`linishi v) ko`lami g) taqsimlanishi. 
5. Diqqatning rivojlanishi. 
Mavzu bo`yicha tayanch tushunchalar: 
Ixtiyorsiz diqqat - rejasiz, maqsadsiz, iroda kuchisiz ongning biror ob`ektga to`planishi. 
Ixtiyoriy diqqat - diqqat turi bo`lib, reja, maqsad, iroda kuchi bo`ladi. 
Optimal qo`zg`alish o`chog`i - diqqatning fiziologik asosi 
Ixtiyoriydan so`nggi diqqat - diqqat turi bo`lib, muvofiqlashtir- ilgan diqqat turi. 
Kuchishi - diqqatning bir ob`ektdan ikkinchi ob`ektga ko`chishi. 
Barqarorligi - diqqatning doimiyligi, turg`unligi, uzoq muddat. 
Parishonxotirlik - diqqat xossasi bo`lib, asab tizimi charchaganda, shikastlanganda vujudga keladi. 
1. Diqqat haqida tushuncha 
Shaxsning ayni chog`dagi psixik faoliyati, ya`ni ehtiyojlarining yig`indisi shu damda ustunlik 
qilayotgan motiv tomon qaratilgan bo`ladi. Odamga juda ko`p tashqi qo`zg`ovchilar ta`sir qilib turadi, 
odamda har xil turli, bir qancha ehtiyojlarga mos keladigan tashqi qo`zg`alish shaxs uchun har xil 
ahamiyatga ega bo`lgan mayllar bilan tashqi qo`zg`atuvchilarning o`zaro munosabati psixik faoliyatning 
tanlovchilik tabiatida ifodalanadi. Ma`lum ob`ektni muqarrar tanlay olish diqqatning ishtiroqi bilan 
amalga oshadi. 
Diqqat psixik faoliyatning yo`naltirilishi va shaxs uchun ma`lum ahamiyatga ega bo`lgan ob`ekt ustida 
to`planishidan iborat bilish jarayonidir. Yo`naltirilish deganda, psixik faoliyatning tanlovchilik tabiati, 
ob`ektni ixtiyoriy va beixtiyoriy tanlash tushuniladi. O`quvchi maktabda o`qituvchi gapirayotgan gaplarni 
eshitib o`tirganda, u mana shu eshitib o`tirish faoliyatini ongli ravishda tanlab olgan, uning diqqati ongli 
ravishda qo`zg`algan, shu maqsadga bo`ysundirilgan bo`ladi. O`quvchining biron boshqa narsaga 
chalg`imasdan o`quv materialining mazmuniga zehn qo`yib o`tirishida uning psixik faoliyatining 
yo`nalishi ifodalanadi. 
Psixik faoliyatning yo`naltirilishi deganda ana shu faoliyatning tanlashgina tushunilib kelmay, balki ana 
shu tanlanganni saqlab va qo`llab-quvvatlash tushuniladi. O`quvchilar diqqatini jalb qilish qiyinligini har 
qanday pedagog biladi. Buning uchun maxsus pedagogik usullardan foydalanish zarur bo`ladi. Diqqatda 
psixik faoliyatning yo`naltirilishi bilan birga uning to`planishi mazkur faoliyatga hech qanday aloqasi 
bo`lmagan boshqa narsalardek, hamma faoliyatdan diqqatni chalg`itish demakdir. Diqqatning bir joyga 
to`planishi deganda mazkur faoliyatga butunlay berilish, unga ozmi - ko`pmi chuqur e`tibor berish 
tushuniladi. Qandaydir bir suratli kitobni tez ko`rib chiqish maqsadida uni varaqlab chiqish mumkin. 
Bunday holda diqqatning to`planishi kuchli bo`lmaydi. Birorta qiyinroq kitobni undagi har bir bayon 
qilingan fikrni tushunib olishga intilib va undagi murakkab masalani boshidan oxirigacha tushunib olish 
har tomonlama o`zaro munosabatlarni qarab chiqish maqsadida uqish mumkin. Bu holatdagi diqqatning 
to`planishi juda kuchli bo`ladi. Masalan: Uyga topshiriq berilgan inshoni yozib o`tirgan o`quvchi ba`zan 
uyda boshqalarning gapini, radioning ovozini eshitmaydi. Unda diqqatniing to`planishi kuchli bo`ladi.