1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja

Netto-stavkalarini hisoblash bo‘yicha sug‘urta turlarining tasniflanishi 
 
Sug‘urta turlari 
Hayot sug‘urtasi 
Umumiy sug‘urta 
Ommaviy sug‘urta turlari 
Yirik risklar bo‘yicha 
sug‘urta turlari 
Ayrim tegishli bo‘lgan sug‘urta turlari 

Ma’lum yoshgacha yashash 
sug‘urtasi 

Vafot etishdan sug‘urtalash 

Rentalar to‘lovini nazarda tutuvchi 
barcha sug‘urta turlari (shu jumladan, 
pensiya sug‘urtasi, nogironlik 
sug‘urtasi va boshqalar) 

Baxtsiz hodisalardan 
sug‘urtalash 

Tibbiyot sug‘urtasi 

Fuqarolik javobgarligi 
sug‘urtasi 

Mol-mulk sug‘urtasi va 
boshqalar. 

Sanoat korxonalarini 
sug‘urtalash 

Aviatsiya va kosmik 
sug‘urta 

Tabiiy ofatlardan 
sug‘urtalash 
Netto-stavkaning hisoblanishiga ta’sir etuvchi sug‘urta turlarining xususiyatlari

Ehtimollik elementi insonning hayot 
davomiyligi ehtimolligi bilan bog‘liq. 

Bir turdagi ko‘p sonli 
ob’ektlar va ular to‘g‘risidagi 
statistik ma’lumotlar 

Sug‘urta 
hodisalari 
kamdan kam sodir bo‘ladi, 
sug‘urta 
ob’ektlari 
soni 
chegarlangan 
Netto-stavkani hisoblashning xususiyatlari

Ma’lumotlar sifatida demografik 
statistikadan foydalaniladi, vafot etish 
darajasi jadvali, sug‘urta tariflarining 
diskontlanishi 

Tariflarning hisobi statistik 
usullar 
yordami 
o‘rtacha 
ma’lumotlar asosida amalga 
oshiriladi.

Netto-stavkani 
hisoblashda bir nechta o‘n 
yillik 
ma’lumotdan 
foydalanish taqozo etiladi, 
kam sonli ob’ektlar uchun 
maxsus tariflarni hisoblash 
usullarining 
xalqaro 
darajada kelishuvi 
Har bir sug‘urtalanayotgan ob’ekt o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Ushbu 
xususiyatlaridan kelib chiqib mazkur ob’ektni ma’lum ob’ektlar guruhiga kiritish 
mumkin. Ob’ektlarning ushbu guruhi o‘ziga xos ehtimollik va zararning og‘irlilik 
ko‘rsatkichlariga ega. SHuning uchun mazkur guruh uchun uning xususiyatlarini 

---

71 
hisobga oluvchi netto-stavkani hisoblab chiqish mumkin. Hisoblangan netto-stavka 
barcha ob’ektlar uchun o‘rtacha bo‘lib, guruhga kiruvchi ob’ektlarning 
ko‘rsatkichlaridagi chetlanishlarni hisobga oladi. Har bir ob’ektning ma’lum o‘ziga 
xos xususiyatlari sug‘urta hodisasining yuz berishiga, zararning kutilayotgan 
hajmiga yoki ikkala ko‘rsatkichga birdaniga ta’sir etuvchi xususiyatlari bo‘lishi 
mumkin. YUqoridagi keltirilgan ko‘rsatkichlarga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar 
risk 
omillari
deb nomlanadi.
Masalan, yong‘indan sug‘urtalashda ob’ektda tez yonuvchi moddalarning mavjud 
bo‘lishi yong‘in bo‘lish ehtimolini kuchaytiradi. g‘ng‘inga qarshi signalizatsiya va 
boshqa uskunalarning o‘rnatilishi sug‘urta hodisasi oqibatida etadigan zararning 
hajmini kamaytirishga sabab bo‘ladi. SHunday qilib, yong‘in sug‘urtasida tez 
yonuvchi moddalarning mavjud bo‘lishi va yong‘inga qarshi sinalizatsiya 
uskunalarining o‘rnatilganligi 
risk omili
hisoblanadi. Umuman olib, qaraganda 
sug‘urtalangan korxonalarni faoliyat turiga ko‘ra guruhlarga ajratish mumkin. 
Lekin faoliyat turiga ko‘ra guruhlarga ajratilgan korxonalarga ta’sir etuvchi risk 
omillarining darajasiga ko‘ra katta farqqa ega bo‘lishi mumkin. Boshqacha 
aytganda faoliyat turiga ko‘ra biror guruhga kiritilgan ob’ekt ushbu guruh bo‘yicha 
o‘rtacha hisoblangan risklilik darajasidan yuqoriroq risklilikka ega bo‘lishi 
mumkin. Bunday holda sug‘urta ob’ektiga nisbatan o‘rtacha netto-stavkani 
qo‘llash sug‘urtalovchi uchun zararli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Sug‘urtalovchi mazkur muammoni sug‘urta ob’ektlarini ma’lum