1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja

Tadbirkorlik tavakkalchiligi sugurtasi.
Xar bir tadbirkor bozor sharoitida ish yuritadi. Uning faoliyati tashabbusiga, 
soxani yaxshi bilishiga, shart-sharoitni urganishiga boglik. Omadi kelsa, foyda 
oladi, aksida zarar kuradi, chunki u faoliyatini tavakkalchilik asosida yurgizadi. 
Tadbirkor ish boshlashdan avval sug‘urta tashkiloti bilan shartnoma tuzadi. 
Sug‘urta tashkiloti tadbirkorga kuradigan zararlarni oldini olish va ularni 
kamaytirishga kumak beradi. 
Tadbirkor zarar kurishi mumkin xollar: 

ishlab chikarish va savdoda buzilish bulsa; 

bozor sharoiti uzgarsa; 

tovar etkazib beradigan tomon shartnomani buzsa va iste’molchi 
shartnomaga rioya kilmasa. 
Sug‘urta tashkilotlari tadbirkor kurgan barcha zararni, koplashga xarakat
kiladi. Sug‘urta summasini aniklashda shartnomada ikki xil usul kullaniladi: 
sug‘urta summasi, sug‘urta operatsiyalariga ishlatilgan mabaglar asosida 
belgilanadi; 
Tavakkalchilik sug‘urtasi soxasida quyidagi shartlarga rioya kilish lozim: 

sug‘urta tavakkalchiligi taxmin kilingan voqea bulib, ana shu voqea 
yuz berishdan sug‘urta kilish amalga oshiriladi; 

sug‘urta shartnomasida va konunda nazarda tutilgan voqeaning
yuz berganligi sug‘urta xodisasi xisoblanadi. Bunday xodisa yuz berganda 
sug‘urtalovchining sug‘urtalanuvchiga sug‘urta kilingan shaxsga yoki uchinchi
shaxsning uziga daxldor sug‘urta xodisasi yuz berganda esa sug‘urta ta’minoti 
sifatida amalga oshiriladi. 
Sug‘urta shartnomasi sug‘urtalanovchi (xususiy shaxs, xususiy biznes,
davlat korxonasi yoki hukumat tashkiloti) va sug‘urtalovchi o‘rtasida tuzildadi. 
Ko‘p holatlarda broker (maslahatchi, agent) sug‘urtalanuvchi nomidan
sug‘urtalovchi bilan muzokara olib boradi
4
.
4
Qarang: Insurance: Principles and Practice. Compiled by David Bland, The Chartered Insurance Institute, Great Britain, 1993.

---

10 
Sug‘urta biznesida harakat qiluvchi tashkilotlarni, xususan o‘rtakashlarni 
quyidagicha tasniflash mumkin: 
1. Individual korxona (uning egasi bo‘lib xususiy shaxs hisoblanadi). 
Masalan: 

kichik dukonlar; 

katta bo‘lmagan brokerlik sug‘urta firmalari; 

shaxsiy xizmatlarni bajaruvchi biznes: vodoprovodchiklar, sartaroshlar. 
2. Sherikchilik korxonalar (egalari bo‘lib bir necha shaxs hisoblanadi). 
Masalan: 

bir qator maslahat va yuridik firmalar; 

ba’zi bir birja va sug‘urta brokerlari. 
3. Mas’uliyati cheklangan aksiyadorlik jamiyatlari(egalari bo‘lib
aksiyadorlar hisoblanadi). 
4. O‘zaro jamiyatlar (egalari bo‘lib sug‘urta jamiyatlarining a’zolari 
hisoblanadi).
Masalan: 

kooperativ jamiyatlar; 

hayotni sug‘urtalash bo‘yicha o‘zaro firmalar
5
. 
5. Davlat korporatsiyalari.