1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

3.
 
Xalqaro darajada qo’llaniladigan sug’urtaga
oid atamalarga quyidagilarni 
kiritish mumkin: 
Abandon -
to’liq miqdordagi sug’urta summasini olish uchun 
sug’urtalanuvchining sug’urtalangan mol-mulkdan sug’urtalovchining foydasiga 
voz kechishi (sug’urtalangan kema nobud bo’lganda, u xabarsiz yo’qolganda, 
kema yoki yuk qaroqchilar tomonidan bosib olinganda). Abandon to’g’risidagi 
ariza voqea-hodisa ro’y bergandan keyin olti oy mobaynida berilishi kerak. Ayrim 
chet mamlakatlar qonunchiligida abandon sug’urtalanuvchining bir tomonlama akti 
hisoblanadi. Faqat, Angliya qonunchiligida abandon uchun sug’urtalovchining 
roziligi talab etiladi.
Avariya komissari -
sug’urta kompaniyasining vakolatiga ega bo’lgan 
jismoniy yoki yuridik shaxs. Sug’urtalangan kema yoki yuk bo’yicha ko’rilgan 
zararning xarakteri va miqdorini aniqlaydi, hodisa ro’y berganlik sabablarini 
o’rganadi. Sug’urta kompaniyasi avariya komissarining chet elda ham, mamlakat 
ichkarisida ham tayinlashi mumkin. Avariya komissarining yuridik manzili, telefon 

---

va teleks raqamlari sug’urta kompaniyasi tomonidan beriladigan sug’urta polisida 
ko’rsatiladi. Sug’urtalanuvchi sug’urta hodisasi ro’y berishi zahoti avariya 
komissariga 
murojaat 
qilishi 
zarur. 
Avariya 
komissari 
mol-mulkning 
zararlanganlik darajasini aniqlaydi va sug’urta kompaniyasining topshirig’iga 
asosan, ko’rilgan zararni qisman qoplashi mumkin. Avariya komissari bajarilgan 
ishlar to’g’risida sug’urta kompaniyasi uchun avariya sertifikati tuzadi yoki unga 
yozma axborot tayyorlaydi. 
Avariya sertifikati -
mol-mulk sug’urta hodisasi tufayli zararlanganda, 
ko’rilgan zararning miqdori va xarakterini tasdiqlovchi hujjat. Avariya sertifikati 
avariya komissari (adjaster) tomonidan tuziladi va tegishli vositachilik haqi 
hisobiga 
sug’urtalanuvchiga 
taqdim 
etiladi. 
Avariya 
sertifikati 
sug’urtalanuvchining sug’urta qoplamasini olish to’g’risidagi arizasiga ilova etiladi 
va qoplamani to’lashda sug’urta kompaniyasiga asos bo’lib xizmat qiladi. 
Adjaster -
sug’urta hodisasi ro’y berishi munosabati bilan sug’urtalanuvchi 
tomonidan bildirilgan e’tirozni tartibga solishda sug’urta kompaniyasining 
manfaatlarini himoya etuvchi jismoniy yoki yuridik shaxs. U sug’urtalanuvchi 
bilan unga to’lanadigan sug’urta qoplamasi miqdorini kelishishga harakat qiladi. 
Adjaster sug’urta hodisasini ro’y berish sabablarini o’rganadi va tahlil etadi. Ushbu 
tahlil natijalari bo’yicha sug’urta kompaniyasiga ekspert xulosasini tuzadi hamda 
avariya komissari funktsiyasini bajaradi. Adjaster vazifasini sug’urta 
kompaniyasining tarkibiy bo’limi yoki ixtisoslashgan tashkilot amalga oshirishi 
mumkin. 
Aktuariy -
lotin tilidan tarjima qilganda hisobchi degan ma’noni bildiradi. 
Aktuar hisob-kitoblar nazariyasini o’zlashtirib olgan sug’urta matematikasi 
sohasidagi mutaxassis. U sug’urta tariflarini hisoblash va metodologiyasini ishlab 
chiqish, uzoq muddatli sug’urta turlari bo’yicha sug’urta zahiralarini shakllantirish 
bilan bog’liq hisob-kitoblarni amalga oshirish bilan shug’ullanadi. Hozirgi paytda 
Angliyada aktuariylar instituti faoliyat ko’rsatmoqda. Aktuariylarning xalqaro 
uyushmasi mavjud.