1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

Tibbiy sug’urta-
aholi sog’ligini himoya qilish vositalaridan biri. Sug’urta 
hodisasi ro’y berishi munosabati bilan, sug’urta polisi orqali bepul tibbiy xizmat 
ko’rsatilishi. Tibbiy xizmat ko’rsatish bilan bog’liq xarajatlarni sug’urta 
kompaniyasi to’laydi. Tibbiy sug’urta majburiy yoki ixtiyoriy bo’ladi.
Mulkiy sug’urta
- turli ko’rinishdagi mol-mulklarni saqlash bilan bog’liq 
manfaatlar sug’urta munosabatlarining ob’ekti hisoblangan, sug’urtaning mustaqil 
tarmog’i. Sug’urtalanuvchining shaxsiy mulki, uning qaramog’ida joylashgan mol-
mulklar sug’urtalanishi mumkin. Sug’urtalanuvchi sifatida, nafaqat mol-mulkning 
sohiblari, balki mol-mulkning saqlanishi uchun mas’uliyatli bo’lgan jismoniy va 
yuridik shaxslar ham bo’lishi mumkin. 
Netto-stavka
- brutto-stavkaning asosiy tarkibiy qismi. Netto-stavka 
sug’urta qoplamasini to’lashga mo’ljallangan pul mablag’lari resurslari bo’lib, u 
brutto-stavkaning 90 foizigacha miqdorini tashkil etishi mumkin. 
Majburiy sug’urta
- sug’urta munosabatlarinning qonun kuchiga ega 
bo’lgan shakli. Majburiy sug’urta qonunchilik hujjatlari asosida amalga oshiriladi. 
Ushbu hujjatda sug’urtaga tortiladigan ob’ektlar soni, sug’urta javobgarligining 
hajmi, sug’urta munosabatlarida qatnashadigan tomonlarning huquq va 
majburiyatlari hamda boshqa rekvizitlar ko’rsatiladi. Amaldagi qonunchilikka 
asosan, O’zbekistonda majburiy sug’urtani tegishli litsenziyaga ega bo’lgan har 
qanday sug’urta kompaniyasi o’tkazishi mumkin. Shuningdek, majburiy davlat 
sug’urta turlari ham mavjud. Masalan, harbiy xizmatchilar, davlat bojxona va soliq 
xizmati xodimlari hamda bir qatorda shunday toifadagi shaxslar baxtsiz 
hodisalardan majburiy davlat sug’urtasiga tortiladi. Bu sug’urta turi bo’yicha 
sug’urta mukofotlari Davlat byudjeti mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi. 
Risklarni joylashtirish: 
1) sug’urta manfaati tufayli yuzaga keladigan sug’urtaviy huquqiy 
munosabatlarning boshlanish jarayoni. Risklarni birlamchi, ikkilamchi va 
uchlamchi joylashtirish mos ravishda to’g’ridan to’g’ri sug’urtalash, qayta 
sug’urtalash va retrotsessiyani anglatadi. Bozor munosabatlariga asoslangan 
iqtisodiyotda risklarni joylashtirish sug’urta vositachilari orqali sug’urta bozorida 
amalga oshiriladi;
2) sug’urta brokeri yordamida bir vaqtning o’zida yirik va xavfli risklarni 
qismlarga bo’lib bir nechta sug’urta kompaniyasida sug’urtalash uslubi. Bir qancha 

---

sug’urta kompaniyalari tarkibidan bittasi etakchi sifatida ajralib chiqadi va u 
sug’urta shartnomasidagi shartlarni ma’qullab, riskning tegishli qismini o’z 
javobgarligiga oladi. Keyin, broker boshqa sug’urta kompaniyalariga murojaat 
qilib, riskning qolgan qismini ham joylashtiradi. 
Sug’urta - har xil noxush hodisalar ro’y berishi natijasida ko’rilgan zararni 
qoplash hamda fuqarolarning hayotida tegishli sug’urta hodisalari ro’y berganda 
ularga moddiy yordam ko’rsatish maqsadida tashkil etiladigan va undan 
foydalanish bilan bog’liq (maqsadli pul fondlari) iqtisodiy munosabatlar yig’indisi. 
o’tkazish shartiga qarab, sug’urta majburiy va ixtiyoriy bo’ladi. Ob’ektiga ko’ra, 
mulkiy, shaxsiy va javobgarlik sug’urtasiga bo’linadi. Sug’urtaning asosini risk 
tashkil etadi. Sug’urta - bu riskni taqsimlash usulidir.