1-mavzu: yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining predmeti, tarixi hamda bolalar o‘sishi va rivojlanishining umumiy qonuniyatlari reja

1-MAVZU: YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENA FANINING PREDMETI, TARIXI HAMDA BOLALAR O‘SISHI VA RIVOJLANISHINING UMUMIY QONUNIYATLARI
Reja:
1. Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining predmeti
2. Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining maqsadi va vazifasi
3. Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining ahamiyati
4. Yosh fiziologiyasi va gigiyenaning boshqa fanlar bilan aloqasi
5. Yosh fiziologiyasi va gigiyenani tekshirish usullari
6. Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining rivojlanish tarixi
7. Hujayraning tuzilishi va vazifasi
8. O‘sish va rivojlanishning umumiy qonuniyati
9. Turli yosh davrining ta’rifi
Tayanch tushunchalar: Fiziologiya, gigiyena, pedagog, anatomiya, sog‘lom avlod, o‘sish, rivojlanish, geteroxroniya, akseleratsiya, irsiyat, muhit, hujayra, to‘qima, organoid, yadro, membrana, mitoxondriya
1.1. KIRISH . YOSH FIZIOLOGIYASI YA GIGIYENA PREDMETI
Yosh fiziologiyasi va gigiyena fani tibbiyot fanlari boim ish odam anatomiyasi, fiziologiyasi va umumiy gigiyena fanlarining asosiy tarmog‘i hisoblanadi.
Fiziologiya fani biologiya fanlarining muhim tarmoqlaridan bo‘lib, organizm, undagi a’zolar, to‘qimalar hujayralar va hujayra strukturasi elementlarining funksiyalarini tashqi muhitga bog‘iab, har tomonlama chuqur o'rganadi.
Fiziologiya so‘zi grekcha so‘z bolib, «tabiat» va «bilim» degan ma’noni anglatadi. Fiziologiya anatomiya fani bilan chambarchas bogliqdir, chunki anatomiya a’zolarning tuzilishini ularning vazifasiga bog‘liq holda shakllanib borishini o‘rgansa, fiziologiya fani organlar va organizm hayoti, jarayonlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Fiziologiya fani hamisha fizika, kimyo qonunlariga tayanadi, organizm va har bir hujayra faoliyati fizik va kimyoviy jarayonlar asosida sodir bo‘ladi. Fiziologiya ko‘p tarmoqli fan bo‘lib, mehnat fiziologiyasi, jismoniy tarbiya fiziologiyasi, ovqatlanish fiziologiyasi, yosh fiziologiyasi va boshqa sohalarni o‘z ichiga oladi.
Yosh fiziologiyasi turli yoshdagi organizmlarning rivojlanish jarayonida organlar tizimi va butun organizmda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni o‘ziga xos yosh xususiyatlarini o ‘rganadi. Bola organizmi katta odam organizmidan tubdan farq qiladi. Demak, bola organizmi faqat katta odam qolipi bo‘lmay, balki hajmi, fiziologik xususiyatlari va tashqi muhitga moslashishi bilan farq qiladi. Bolalar va o‘smirlar fiziologiyasining asosiy o‘rganadigan ob’ekti rivojlanib kelayotgan yosh organizmdir.
Binobarin, pedagoglar ta’lim tarbiya ishlarini yosh fiziologiyasi ma’lumotlariga asoslangan holda olib borishlari muhim ahamiyatga ega. Maktab, litsey va kasb-hunar kollejlarida jismoniy tarbiya, mehnat darslarida, ijtimoiy - foydali mehnatda, sog‘lomlashtirish ishlarida bolalar va o‘smirlarning anatomo-flziologik xususiyatlari albatta hisobga olinishi kerak
O‘sib rivojlanib kelayotgan organizm salomatligini, jismoniy va aqliy qobiliyatini baholash, sog‘lom hayot kechirish asoslarini aniqlash yosh fiziologiyasi ilmi yutuqlariga bog‘liq. Shuning uchun yosh flziologiyasi ilmi ijtimoiy ahamiyatga egadir.
Gigiyena fani grekcha so‘z bo‘lib, foydali degan ma’noni bildiradi. U tashqi muhit omillarining (kimyoviy, fizikaviy, ijtimoy va hokazo) inson salomatligiga ta’sirini o‘rganadigan va olingan ma’lumotlarga tayangan holda tashqi muhitni sog‘lomlashtirish, inson sog‘lig‘ini mustahkamlashning me’yor va qoidalarini ishlab chiqadigan, ayniqsa yuqumli kasalliklarning oldini oladigan, ishlash qobilyatini oshiradigan, umrni uzaytirish tadbirlarini ishlab chiqadigan fandir.
Gigiyena inson bilan atrof-muhitning uzviyligini ta’minlaydi. Muhit sog‘lom bo‘lmay turib, tan-sog‘liqni ta’minlash qiyin. Shu ma’noda gigiyena tabiiy ijtimoiy muhit-borliqning odam organizmiga ijobiy, salbiy ta’sirini ham o‘rganadi, tavsiyalar beradi.
Gigiyena fani tavsiyalari amaliyotga sanitariya (lotincha so‘z bo‘lib, sog‘liqni anglatadi) muassasasi tomonidan joriy qilinadi, garchi ular orasida mustahkam bog‘lanish bo‘lsa ham ularning vazifalarini ajrata bilish lozim. Buyuk fiziolog olim I.P. Pavlov: «Zamonaviy tibbiyot kasalliklarning hamma sabablarini bilib olgandagina kelajak tibbiyotga, ya’ni keng ma’nodagi gigiyenaga aylanadi» deb bejiz aytmagan. Gigiyena fani bolalar va o‘smirlar gigiyenasi, kommunal gigiyena, ovqatlanish gigiyenasi, mehnat gigiyenasi va gigiyenaga oid boshqa fanlarni o‘z ichiga oladi.