1. Mavzu: Yuridik psixologiyaning maqsadi va umumiy vazifalari Mavzu rejasi

3. Jinoiy guruh klassifikatsiyasi. Jinoiy guruh a’zolarining shaxsiy xususiyatlari.
Jinoiy hamjamiyat a’zosi bo’lib qolgach, ko’pchilik jamoatchilar
faollashib ketadi, chunki ularning faoliyati guruh «obro’-e’tibori» bilan quvvatlanib turiladi. Uyushgan jinoyatchilikni faqat ungagina xos uchta belgilar xarakterlab beriladi:
1. Barqaror tashkiliy tizim uzoq muddat davomida muntazam jinoiy faoliyat bilan shug’ullanishini ko’zda tutib tashkil qilinadi, jinoiy hamjamiyat a’zolari o’rtasida mavqye zinapoyalari amal qiladi, unga ko’ra «quyi» mavqyedagi shaxs yuqoriroq mavqyeni egallaganga so’zsiz bo’ysunadi, rollar va faoliyat chegaralari qat’iy taqsimlab qo’yiladi, o’ziga xos «mehnat taqsimoti» ixtisoslashuvi hukm suradi, shtat ro’yxatiga monand tarzda «amallar» belgilab qo’yiladi - qo’rboshi (ba’zan bir necha guruhlarning qo’rboshilari) jinoiy «kassa» xazinachisi, aloqachilar, qora ishni bajaradigan jangarilar, «rahbar»ga - qo’rboshiga so’zsiz itoat etadilar. Ayrim jinoiy to’dalar o’z razvedkalari va kontrarazvedkalarini, ba’zan esa hatto o’z sudlarini tuzadilar. Jinoiy guruh a’zolari bir-biriga ipsiz bog’langan, «qondosh», shu jumladan qurbonlarning to’kilgan qoni evaziga «qondosh» bo’lib qoladilar. Ko’pchilik jinoiy guruh a’zolari «qasam» ichadilar, har qanday sharoitda ham «sheriklari» va sodir etgan jinoyatlarini sir saqlashga so’z beradilar. Bu ularning «axloq kodeksi» dir.
2. Jinoiy guruh garchi surbetligi va murakkab tayѐrgarligiga ko’ra pishiq-puxta faqat bitta jinoyatni (masalan bankni o’marish) sodir etish uchungina emas, balki uzoq muddat, ba’zan yillar mobaynida jinoiy faoliyat bilan shug’ullanish maqsadida tarkib topadi.
3. Uyushgan jinoyatchilikning uchinchi belgisi –korrupsiyadir, boshqacha qilib aytganda, jinoiy elementlarning davlat apparati hamda huquq-tartibot idoralari bilan chatishib ketishlaridan iboratdir.
3.Jinoyatchi guruhlarning jinoiy harakatlarining psixologiyasi.
Biz kimlarni jinoyatchi guruhlarga qo’shamiz?Jinoyatchi guruhlarning jinoiy harakatlarini tahlil qilganda quyidagi omillarga e’tibor berish kerak:

1. 
   Ushbu guruhga uyushish sabablari:
   
2. 
   «birlashmasdan» jinoyat sodir etishning imkoniyati yo’qligi;
   
3. 
   jinoiy maqsadlarning uyg’unligi;
   
4. 
   shaxsiy bir-birini ѐqtirish;
   
5. 
   xulq-atvorning, e’tiqodlarning monandligi, huquqiy ongdagi umumiy norasolik.
   

2. Jinoiy guruhda rollarning taqsimlanishi:
iroda sifatlari;
tashkilotchilik qobiliyatlari;
yetakchilarning obro’si va tashabbusi;
ikkinchi darajali a’zolarning irodasizligi, moslashuvchanligi,
ichkilikka ruju qo’yish.
3. Guruh ichidagi to’qnashuvlar va ziddiyatlar.
Uyushgan jinoiy tizimlar zulukdek jamiyat qonini so’radi. Yashirin
iqtisod ularning moliyaviy asosidir.
4. Shaxs va guruhning kriminal yo’nalganliklarining
ijtimoiy - psixologik tavsifi.
Kriminal yo’nalganlik nima?
Jinoyatchilikning tub o’zagi g’arazdan iborat motivdir (kontrabanda,
soxta pul yasash, valyuta operasiyalari qonunlarining buzilishi kabi).
Davlat va xizmat sirlarini sotish, qotillik va qiynash, qurol va o’q-dori bilan qonunga xilof operasiyalar kabi jinoyatlar uchun g’arazli motivlashuv xarakterlidir. Shantaj qilib to’lov undirish maqsadini ko’zlagan jinoyatchilikning yana bir turi «kindneppin» (odamlarni, ko’pchilik hollarda bolalarni o’g’irlash) ham tomir otdi.Uyushgan jinoiy guruhlarning manbalaridan biri (ayniqsa reket jinoyatida) sportchilar bo’lib qolyapti. Zo’ravonligining intensivligi jihatidan reket uyushgan jinoyatchilikning eng tajovuzkor turlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Ko’p hollarda u jismoniy zo’rlik ishlatish, azoblash, qiynash, kimnidir garovga olish, mol-mulkni yo’q qilib tashlash, bosqinchilik ko’rinishlarida namoѐn bo’ladi.«Omadi chopgan» jinoiy hamjamiyat a’zolarida jazoning muqarrar emasligi, korporativ birdamlik, himoyalanganlik tuyg’ularini shakllantiradi. Biroq jinoiy guruhlardan birini fosh etishga oid muvaffaqiyatli o’tkazilgan tergov boshqa guruhlardagi jinoyatchiliklarda fosh etilishdan qo’rquvni uyg’otadi, o’zini asrash hissini qo’zg’atadi. Tergov muvaffaqiyatli o’tkazilishi uchun jinoiy hamjamiyatning psixologik tahlilini, uning tuzilishini, barcha a’zolarini, «lavozim zinapoyasidagi» mavqyeini, har birining shaxsiy xususiyatlarini o’rganish va aniqlashdan boshlamoq zarur.
Nazorat savollari;
1.Jinoiy guruh xulq-atvori deganda nimani tushunasiz.
2. Jinoiy guruhda rollarning taqsimlanishi aytib bering.
3. Uyushgan jinoyatchilik nima?
4.Jinoiy xulq nima – jinoyatchilikchi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1.Arifxodjaeva I. Ichki ishlar idoralari xodimlari faoliyati psixologiyasi. O‘quv qo‘llanma.Toshkent 2008 yil. 432 bet.
2.Vasilbev B.JI. Yuridicheskaya psixologiya. Uchebnik dlya vuzov. «Piter» Sankt-Peterburg. 2014. 656 str.
3.Umarov Bahriddin.Umarali Qodirov. Huquqshunoslik faolyati psixologiyasi.