1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv
Yüklə 273,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yunon-
Baqtriya davlatidir. Ushbu davlat hozirgi Qashqadaryo, Surxondaryo, Tojikiston janubi, Zarafshon vohasi, Afg‘onistonning shimoliy, Turmanistonning sharqiy hudularida tarkib topgan. Mil. avv. 250-140, 130 yillar davomida Yunon-Baqtriya davlati mustaqil davlat sifatida mavjud bo‘lib, bu davrda Diodot, Yevtidem, Yevkratid kabi podsholar hokimiyatni boshqarganlar. Davlatning markazi Baqtra shahri edi, hukmdorlari esa asosan yunon aslzodalari bo‘lgan. Mustaqil Yunon- Baqtriya davlatiga asos solgan, o‘zini shoh deb e’lon qilgan Diadot va uning o‘g‘li davrlarida bir muncha yuksaladi. Bu jarayon Evtidem va evtidimiylar sulolasi boshqaruvi davrida yanada kuchayadi. Baqtriya davlati sarhadi keyinchalik Sharqiy Turkiston, Sharqiy Eron, shimoliy-g‘arbiy Hindiston, Sind o‘lkasi hududlarigacha kengaygan. Uning xo‘jalik, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti ham ancha yuksak darajaga ko‘tarilganligidan guvohlik beradi. Davlatning poytaxti xalqaro karvon savdosi - Buyuk Ipak yo‘lining muhim chorrahasida joylashganligidan, unda savdo- hunarmandchilik sohalari bir muncha rivoj topgan. Mamlakatning Eron, Xitoy, Hindiston, singari o‘sha davrning rivojlangan davlatlari bilan olib borgan savdo- tijorat munosbatlari asosan mana shu shahar orqali o‘tgan. Shuningdek, eski Termiz, Marv, Qo‘hnaqal’a, Marokanda (Samarqand) singari shaharlarning ham savdo- sotiqning yirik markazlari sifatidagi mavqei yuksak bo‘lgan. Yunon-Baqtriya davlati o‘zining pul birligiga ega bo‘lgan. Oltin, kumush va misdan tanga pullar zarb etilib muomalaga chiqarilgan. Bundan tashqari bu mamlakatda turli xil don ekinlari, serunum erlarida uzumzor bog‘lar ko‘p bo‘lgan, sharbatli mevalar etishtirilgan. Bu hol unda dehqonchilik madaniyati o‘sganligidan, sun’iy-sug‘orish inshootlari tizimi keng tarmoq otganligidan yaqqol dalolatdir. Garchand Yunon-Baqtriya davlatida ayrim quldorlik munosabatlari mavjud bo‘lsa- da, biroq unda erkin dehqon jamoalari mehnati salmoqli rol o‘ynagan. Bu esa ishlab chiqarish jarayonlarining nisbatan tez o‘sishiga, shaharlar hayotining rivojlanishiga muhim turtki bergan. Miloddan avvalgi II asr o‘rtalariga kelib bir qator ichki va tashqi vaziyat taqozosi bilan yuz bergan keskin o‘zgarishlar oqibatida Yunon- Baqtriya davlati tushkunlikka yuz tutdi. Buning muhim sabablaridan biri- qo‘shni Parfiya davlatining kuchayib ketishi va o‘z hududlarini Yunon- Baqtriya hisobiga kengaytirishga intilishi bo‘ldi. Bu hol Yunon-Baqtriya davlatini mushkul ahvolga solib qo‘ydi. Tez orada Hind erlari hamda Sug‘diyona uning tarkibidan ajralib ketdi. Mamlakatning shimoliy va sharqiy hududlariga esa sharqdan kelgan ko‘p sonli katta yuyechji qabilalarining hujumi kuchayib, ular asta-sekin Farg‘ona, Surxondaryo hududlari sari siljiy boradi. Qadimgi davlatchilik hukmronlik qilgan kezlarda xamda antik davrlardayoq So‘g‘diyona, qadimgi Xorazm, Baqtriya, qadimgi Farg‘ona, Qang‘ davlat birlashmalari chet davlatlar bilan jadal savdo-iqtisodiy munosabatlar o‘rnatar ekanlar, harbiy yurishlar mahalida mag‘lub davlat g‘olib tomonga o‘lpon tarzida katta miqdorda soliqlar to‘lashi bilan birga, garovga ko‘plab miqdorda asirlar va qullarni ham hadya etganlar. Xususan, chet elliklarni o‘lkada yetishtirilgan qishloq xo‘jalik, chorvachilik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlari, birgina shisha, qog‘oz, jun, qorako‘l teri, qovun, tarvuz, ot, tuya kabilar e’tiborni tortgan. Masalan, yuqorigi paragraflarda qayd qilinganidek, qadimgi Farg‘ona turli davr manbalarida Dovon, Parkana kabi nomlar bilan eslatib o‘tiladi. Ya’ni, qadimgi Farg‘onada mahalliy kadxudotlar, vispati va zantupati maqeidagi hokimliklar siyosiy uyushmasidan iborat Davan davlati tarkib topdi. |