1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

‘
adir-budirlik,
c- to
‘
lqinsimonlik; d- makrogeometriya. 
3.1-jadval. 
To‘lqinsimonlik 
Sinfi 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII VIII IX 
To‘lqinning 
chegaraviy 
balandligi 
1 
2 
4 
8 
16 
32 
64 
125 250 
Тo‘lqinsimonlik balandligi W
z
– besh martadan kam bo‘lmagan 
to‘lqinsimonlikning eng katta qadamiga teng bo‘lgan, bazaviy chiziq uzunligida 
o‘lchangan, to‘lqinsimonlik balandligining beshta qiymatining o‘rtacha arifmetik 
qiymatiga aytiladi: 
(3.1) 

---

54 
To‘lqinsimonlik balandligining Wz qiymati quyidagi qatordan olinadi: 0,1; 
0,2; 0,4; 0,8; 1,6; 3,2; 6,3; 12,5; 25; 50; 100; 200 mkm. 
To‘lqinsimonlikning eng katta balandligi W
max 
– l
w 
bazaviy uzunlikdagi 
bitta to‘liq to‘lqinda o‘lchangan to‘lqinsimonlik profilining eng katta va eng kichik 
nuqtalari orasidagi masofaga aytiladi. 
To‘lqinsimonlikning o‘rtacha qadami S
w 
– bazaviy uzunlikda profilning 
m
w 
o‘rtacha chizig‘i bo‘yicha o‘lchangan qo‘shni to‘lqinlarning bir xil tomonlari 
orasidagi S
wi
masofaning o‘rtacha arifmetik qiymatiga aytiladi: 
(3.2) 
Amaliyotda to‘lqinning balandligi va qadami ishlatiladi. Ishlab chiqarishning 
bazi bir sohalarida to‘lqinsimonlik faqat uning balandligi orqali baholanadi. 
Masalan, dumalash podshipnigining halqasini jilvirlashda (diametr 18...120 mm) H 
sinf (0 sinf) to‘lqinsimonlik g‘adir-budirlikning 40...110% ni, S sinfi bo‘yicha esa 
(11…13-kvalitet) -15...60% ni tashkil etadi. 
To‘lqinsimonlikni universal asboblar (indikator, induktiv o‘zgartirgich, 
optimetr, proyektor va boshqalar), yuza g‘adir-budirligini va shakldan og‘ishni 
tekshirish asboblari (kruglomer, profilometr-profilograf va boshqalar), shuningdek 
mahsus o‘lchovchi asboblar-volnograf va volnomerlar yordamida o‘lchash 
mumkin. 
Ko‘p hollarda to‘lqinsimonlik yuzaning fizik-kimyoviy holatini o‘zgartiradi, 
bu esa mashina detallari va uzellarning ekspluatatsion xossalarini o‘zgartirishga 
olib keladi (ishqalanish va yeyilish, yuzani nurni qaytarish qobilyati, yuzalarning 
germetik qobilyati, o‘rnatish aniqligi). 
To‘lqinsimonlik yuzalarning va detalni mashina birikmasida o‘zaro 
joylashishiga ham ta’sir ko‘rsatadi, o‘zaro bir-birini tortib turishga (natyag) va ular 
orasidagi bo‘shliq (zazor) ning qiymatiga ham ta’sir ko‘rsatadi.