1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

10.3. Qirqish rejimlarini aniqlash 
 
Qirqish rejimi qismlari: qirqish chuqurligi-
t
; keskichni surishi-
S
; qirqish 
tezligi-
V
; Bular ishlash aniqligiga, ishlangan yuza sifatiga, mehnat unumiga va 
ishlash tannarxiga ta’sir qiladilar. 
Keskich chidamligiga ta’siri ortishi tartibida qirqish rejimlari quyidagi 
tartibda joylashadi: 
t-S-V
. Shuning uchun qirqish rejimlari shu ketma-ketlikda 
aniqlanadi-belgilanadi. 
Qirqish chuqurligi asosan qirqish qiytimiga teng. Qattiq qotishmali 
keskichlar uchun 
t >4
mm bo‘lishi mumkin. Agar keskich tezkesar po‘latidan 
bo‘lsa va 
t >2
mm bo‘lsa, unda qiytim ikki o‘tishda olinadi: qora o‘tishda. 

---

208 
t=(
÷
)∙Z
qiytimdan olinadi; ikkinchi: yarim toza, toza o‘tishda qirqish 
chuqurligi qiytimining qolgan qismiga teng: 
t=
( ÷ )∙
Z
qiytim. Agar 
t<2
mm 
bo‘lsa, qiytim bir yo‘nishda olib tashlanadi. 
Surish kattaligi asosan talab qilinayotgan ishlangan yuza tozaligiga qarab 
aniqlanadi. Qolgan sharoitda iloji boricha katta bo‘lishi kerak. Bu holda surish 
kattaligi keskichni, zagotovkani va stanokni mustahkamligi va bikirligi bilan 
chegaralanadi. Keskich uchun egilishga mustahkamligi. 
Egilish momenti 
, 
(kg∙mm)
(10.10) 
bu yerda, 
P
z
- keskich cho‘qqisiga vertikal yo‘nalishda ta’sir qilayotgan kuch, kg; 
L
- keskichni supportdan chiqib turgan qismi, uzunligi, mm; 
Ikkinchi tomondan keskich ushlagichi uchun 
(10.11) 
bu yerda, 
- keskich ushlagichi materialining egilishga qarshi mustahkamligi, kg/mm
2
; 
W
- qarshilik momenti, mm
3
; 
Dumaloq kesim yuzasi uchun: 
(10.12) 
To‘g‘ri to‘rtburchak kesim yuza uchun: 
(10.13) 
U holda to‘g‘ri to‘rtburchak yuzali keskich uchun
(10.14) 
Ma’lumki, 
(10.15) 
– ishlanayotgan materialni 
P
z
ga ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsient, 
X
z
, Y
z
– ko‘rsatgichlar, kesuvchi asbob materialiga bog‘liq koeffitsiyentlar, 

---

209 
X
z
, Y
z
– ma’lumotnomalarda berilgan. 
- homashyo materialiga bog‘liq 
koeffitsiyent. 
O‘rniga qo‘ysak
(10.16) 
Bu yerdan ushlagichni mustahkamligini taminlaydigan surish kattaligi 
aniqlanadi: 
(10.17) 
Surish kattaligi talab qilingan ishlangan yuza g‘adir-budirligiga qarab ham 
aniqlanadi: 
(10.18) 
bu yerda , 
-talab qilinayotgan yuza g‘adir-budirligi;
r
-keskich cho‘qqisi radiusi; 
φ,φ
1
- keskichni plandagi asosiy va yordamchi burchaklari; 
u
- daraja ko‘rsatkichi; 
Ko‘rsatkichlar quyidagicha: 
10.2-jadval. 
Ishlanayotgan 
material
C
H
y 
u 
x 
z 
Po‘lat
0,008 
1,4 
0,7 
0,3 
0,35 
Cho‘yan
0,045 
1,25 
0,75 
0,25 
0,5 
Amaliy masalalarni hal qilishda surish kattaligi texnologik jarayon shartlari 
asosida jadvallar bo‘yicha tanlanadi. So‘ngra maksimal kuchlanishga chidamlikni, 
zagotovka bikirligini, stanokni asosiy va yordamchi harakat mexanizmlari 
mustahkamligini va ishlangan yuza tozaligiga tekshiriladi. 
Albatta, hisoblangan yoki tanlangan surish qiymati stanokning pasportidagi 
qiymatlariga to‘g‘ri kelishi lozim. 

---

210 
So‘ngra qirqish tezligi aniqlanadi: 
(10.19) 
bu yerda, 
T – 
keskich materialiga bog‘liq koeffitsient.
 
– ishlanayotgan materialga bog‘liq koeffitsient. 
– qirqish tezligiga ta’sir qiluvchi boshqa faktorlarni hisobga oluvchi 
koeffitsiyent.
M, X
v
va 
Y
v
ko‘rsatkichlar. Keskich materialiga bog‘liq ko‘rsatkichlar. 
Bundan shpindelning aylanishlar soni aniqlanadi 
(10.20) 
Bu yerda, 
D
- zagotovka diametri .
Aylanishlar soni “
n
” stanok tezliklar qutisidagi aylanishlar sonini tartibiga qarab 
uning kichik yaqin tomoniga korrektirovka qilinadi. Endi haqiqiy qirqish tezligi 
topiladi.
(10.21) 
Uzil-kesil tanlangan qirqish chuqurligi, surish tezligi va qirqish tezligi stanok 
elektrodvigateli quvvatiga tekshiriladi.
, (kg) (10.22) 
Qirqish quvvati 
(10.23) 
Albatta 
(kVt) (10.24) 
Texnologik jayonni asosiy qismlaridan ya’na bittasi asosiy vaqt, mashina vaqti 
aniqlanadi. 

---

211