1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

13.8-rasm. Elektroabraziv ishlashni prinsipial sxemasi. 
1-doimiy tok manbai; 2-sirpanuvchi kontakt; 3-tok o‘tkazuvchi jilvir tosh; 
4-ishlanayotgan detal; 5-elektrolit; 6-reostat. 
 
Elektroabraziv ishlashni xususiyatlari: 
1. Mehnat unumini nisbatan yuqori emasligi: 20mm
3
/min; bu tahminan 
olmos jilvirlash, mehnat unumiga to‘g‘ri keladi; 
2. Ishlangan yuza sifatining yuqoriligi: R
a=
0,04 mkm gacha yetadi. 
3. Jilvir toshning nisbatan ko‘p yeyilishi: qirqib olingan material hajmining 
(10-15) % ni tashkil qiladi; 
4. Ishlangan yuzaning kuymasligi va qizimasligi; 
5. Past kuchlanishlarda ziyoni bo‘lmagan elektrolitning qo‘llanilishi; 
6. Tok o‘tkazuvchi jilvir toshlarni ishlatilishi; 
7. Qirqish zonasiga ultratovush berilsa, mehnat unumi 2-2,5 marta ortadi. 
 
13.6. Metallarni elektrokontakt usulida ishlash 
 
Elektrokontakt ishlash usullarini hammasi elektr toki o‘tishi natijasida 
qizigan yoki erigan metal yuzalarini mexanik ravishda buzib - shaklini yemirish 
yoki yuzalarini shaklini o‘zgartirishga asoslangan. Bu usulda ikkita tok 
o‘tkazuvchi materiallari yuzalari to‘qnashuvida qarshilik kattaligi asosida issiqlik 
ajralib chiqadi. Shu bilan bir vaqtda elektr “razryadi” o‘tadi. Birinchi holat elektr 

---

(
5
.
3
)
314 
kuchlanishi past holatda bo‘ladi. Yuqori kuchlanishda elektroerroziya hodisasi 
bo‘ladi. 
Ikkita yuza kontakt joyidan tok o‘tganda (elektroerroziya hodisasi ro‘y 
bermagan holatda) issiqlik chiqadi, Joul-Lens qonuni asosida: 
, (kal) (13.1) 
agar, 
Q
- issiqlik miqdori, 
J
- tok kuchi (A), 
t
vaqt (sek). 
(13.2) 
yoki 
(13.3) 
bu yerda, 
P
- quvvat, Vt; 
R
- qarshilik, Ω; OM. 
Elektrokontakt ishlashda, past kuchlanishda va katta bosimda harakatdagi 
asbob va detal yuzalari ishqalanishi natijasida- mexanik issiqligi ham chiqadi: 
(13.4) 
bu yerda, 
- ishqalanishga sarflanayotgan quvvat, (Vt) birligida. 
Elektrokontakt ishlash usulining asosiy xususiyati, uning yuqori mehnat 
unumidir. Mehnat unumi 200000 mm
3
/ min. ga yetishi mumkin, lekin yuza sifati 
past; yuza qatlami o‘zgarishi bir necha millimetrga yetishi mumkin. Yumshoq 
rejimlarda mehnat unumi (50-60) mm
3
/min, ishlangan yuza sifati R
z
(80÷40) mkm, 
qattiq qotishmadagi yoki toblangan po‘latdagi mikrodarzlar chuqurligi (0,3-
0,5)mm bo‘ladi. 
Bu usul katta o‘lchamli detallarni qo‘pol ishlashda ko‘proq qo‘llaniladi. 
Asbob yeyilishi nisbatan katta emas. 
Suyuq muhitni qo‘llash, nuqsonsiz qatlamni oshiradi. Lekin, asbob 
yeyilishini ko‘paytiradi. 
Elektrokontakt ishlash usulini xususiyatlari: 
1.
Yuqori mehnat unumi; 
2.
Ishlangan yuza sifati pastligi; 

---

(
5
.
3
)
315 
3.
Yumshoq rejimlarda J=(l÷2) a yog‘ muhitida ishlangan yuza sifatini R
a
=0,63 
mkm gacha olish mumkin. Lekin bu holatda ham mikrodarzlar bo‘ladi. 
4.
Ishlovchi asbob arzon. 
5.
Har turdagi operatsiyalarni bajarish mumkin. 
6.
Past kuchlanish va o‘zgaruvchan tokda ishlash. 
7.
Qattiq tovush chiqishi. 
8.
Ishlovchi asbobni zagotovkaga kichkina bosim bilan ta’sir qilishi. 
9.
Ishlash rejimini keng diapazonga moslab ishlash mumkinligi. 

---

(
5
.
3
)
316 

---

(
5
.
3
)
317