1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
“Amir Temur – buyuk sarkarda va davlat arbobi”
mavzusidagi respublika ilmiy-
amaliy konferensiyasi o‘tkazilmoqda. Mazkur konferensiyaning tashkil qilinishidan 
maqsad Sohibqiron Amir Temur faoliyatining ilmiy va pedagogik ahamiyatining 
yangi qirralarini o‘rganishdir. Konferensiya ishida yetakchi olimlar, professor-
o‘qituvchilar, xalq ta’limi metodistlari, pedagoglar ishtirok etmoqdalar. O‘ylaymanki, 
bugungi anjumanda ham eng dolzarb masalalar va ularning yechimi bo‘yicha aniq 
taklif va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Barchangizga kuch-quvvat, sog‘lik-salomatlik, 
konferensiya ishiga muvaffaqiyat tilayman. 
Nosirov Jamol Shuhratovich
Buxoro shahar hokimi 
 
 
 
 

---

-5- 
Mustafayeva Dilfuza Nematilloyevna 
Buxoro viloyati xalq ta’limi boshqarmasi boshlig‘i 
AMIR TEMURNING TARAQQIYOTGA QO‘SHGAN ULKAN HISSASI 
Biz bugun qadimiy davlatning poytaxti va buyuk tarixiy voqealarning guvohi 
bo‘lgan Buxoro shahrida, Buxoroning so‘lim go‘shalaridan Nodir Devonbegi 
majmuasida yig‘ildik. Me’moriy yodgorliklarga boy bu shaharning har bir g‘ishti o‘z 
davrining dahosi bo‘lgan buyuk tarixiy shaxslar haqida eslatib turadi.
Amir Temur, ko‘plab mashhur muarrixlar ta’kidlaganidek, ilmning qadriga 
yetadigan, uni rivojlantirishga astoydil bel bog‘lagan, dunyoning yetuk olimlari, 
tarixchilari bilan bemalol suhbatlasha oladigan donishmand hukmdor edi. Ilm-fanga 
qiziqish Amir Temurning bolalik chog‘larida oilasidan boshlangan edi, desak 
mubolag‘a bo‘lmaydi. Sohibqiron xonadonida farzandlar (shahzodalar, malikalar)ga 
ilm-fanning turli sohalaridan ko‘p saboqlar berilar, madrasalarda tahsil olish davom 
ettirilardi. 
Sohibqiron boshlab bergan sa’y-harakatlari tufayli uning avlodlari orasida 
Muhammad Sulton, Ulug‘bek Mirzo, Ibrohim Sulton, Boysunqur Mirzo, Husayn 
Boyqaro, Zahiriddin Muhammad Bobur, Ko‘chkunchixon, Komron Mirzo, 
Gulbadanbegim, Zebunniso kabi shoirlar, olimlar, muarrixlar, xattotlar, ma’naviyat 
va ma’rifat jonkuyarlari bor bo‘lib, ular ilm-fan, ma’naviyatning qadriga yetadigan 
ajoyib insonlar bo‘lib yetishdi. 
Ulug‘bek Mirzoning astronomiya maktabi aynan Samarqandda yaratildi. 
Zamonaning ilg‘or rasadxonasi barpo etildi. 1018 ta yulduz ta’rifini o‘z ichiga olgan 
«Ziji jadidi Ko‘ragoniy» jadvali jahon faniga ulkan hissa bo‘lib qo‘shildi. «To‘rt ulus 
tarixi» asari esa xalqimiz tarixini anglab yetishda katta ahamiyatga ega. 
Sohibqiron Amir Temur davri tarixini to‘liq va ishonarli yoritib bergan 
Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» (1425) asari Sohibqironning nabirasi, 
Sheroz hokimi, shoir va xattot Ibrohim Sultonning rahbarligi, fidoyiligi va homiyligi 
ostida dunyoga keldi. 1519-yilda Ulug‘bek Mirzoning nabirasi Ko‘chkunchixon 

---

-6- 
topshirig‘i bilan mazkur «Zafarnoma» va Rashiduddinning «Jome ut-tavorix» asarlari 
o‘zbek tiliga tarjima qilindi. 
Qolaversa, jahon adabiyotining buyuk namoyandalaridan hisoblangan Alisher 
Navoiyning ijodi, Lutfiy va Husayn Boyqaro she’riyati, Qozizoda Rumiy va Ali 
Qushchi asarlari, Kamoliddin Behzodning durdona miniatyura rasmlari, Zahiriddin 
Muhammad Boburning bebaho «Boburnoma»si, go‘zal she’riyati, ilmiy asarlari, 
muarrixlar G‘iyosiddin Ali, Nizomiddin Shomiy, Muiniddin Natanziy, Hafizi Abro‘, 
Sharafiddin Ali Yazdiy, Mirxond, Xondamirning solnomalari – barcha-barchasi 
temuriylar davrining mahsulidir. 
Amir 
Temur 
tinchliksevar, 
bunyodkor 
xalqning 
farzandi, 
tabiatan 
ma’rifatparvar bo‘lib tug‘ilgan o‘xshashi yo‘q zot edi. 
«
…Amr etdimki, – deb yozadi Amir Temur «Tuzuklar»da, – katta-kichik har bir 
shahar, har bir qishloqda masjid, madrasa va xonaqohlar bino qilsunlar, faqir-u 
miskinlarga langarxona (musofirxona) solsunlar, kasallar uchun shifoxona 
qurdirsunlar va ularda ishlash uchun tabiblar tayinlasunlar. Har bir shaharda dorul-
amorat (hukmdor saroyi) va dorul-adolat (adolat saroyi) qursunlar…
». 
Bunyodkorlik Sohibqiron davrida davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan edi 
deyish mumkin. Amir Temur faqat o‘z mamlakatidagina emas, balki boshqa yurtlarda 
ham bunyodkorlik ishlarini amalga oshirgani buning dalilidir. Saltanat poytaxti qilib 
belgilangan Samarqandni dunyoning eng obod shahariga aylantirdi, ulug‘vorligini 
ko‘rsatish uchun, atrofida Damashq, Bag‘dod, Misr, Sheroz, Sultoniya kabi 
dunyoning mashhur shaharlari nomlari bilan atalgan, bog‘-rog‘larga ko‘milgan 
qishloqlar barpo qildirdi. 
Bu an’analar Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning davlat, siyosat va ilmiy 
faoliyatida ham davom etib kelmoqda. Amir Temurning hayoti va faoliyati Yevropa 
olimlarining tadqiqotlarida doimo tarixiy haqiqat sifatida yoritilganligi tahsinga 
sazovordir. Shu tufayli, hatto sovet imperiyasi sharoitida ham, Amir Temur haqidagi 
haqihat bizga Amerikadan, Buyuk Britaniyadan, Fransiyadan, Germaniyadan va 
boshqa mamlakatlardan yetib kelar edi. Bugungi kunda, mustaqil O‘zbekiston 

---

-7- 
sharoitida, tarixiy haqiqatni aytish imkoniyati vujudga kelganda quyidagi faktni 
alohida aytib o‘tish joizdir.
Sohib-ul-qiron tarixini Ispaniyada Ryui Gonzales de Klavixo, Fransiyada 
arxiepiskop Joan, Angliyada Xristofer Marlo, Eduard Gibbon, Germaniyasa Iogannes 
Shiltberger kabi xorijlik olimlar va sayohatchilar yozgan edi. Ularning asarlarida 
Pyotr I, Buyuk Fridrix, Napoleon Bonapart kabi ulug‘ taxt egalari va lashkarboshilar 
Amir Temurning davlat boshqaruvi tajribasidan keng foydalangan edilar, deb 
ta’kidlanadi. Bugungi kunda biz Amir Temurning hayoti va faoliyati haqida jiddiy 
tadqiqotlar olib borgan olima Xilda Xukxem ismini chuqur minnatdorlik hissi bilan 
tilga olamiz. U Sohib-ul-qironning merosini o‘rganish maqsadida bir necha bor 
Markaziy Osiyo davlatlari poytaxtlariga tashrif buyurdi. Uning "yetti burj hokimi" 
deb nomlangan kitobi Markaziy Osiyo xalqlari va Temurning shaxsiga bo‘lgan 
chuqur hurmat bilan sug‘orilgan. Hozirgi kunda bu nashr xalqimizning sevimli 
kitoblaridan biriga aylandi. Biz yevropaning xaloskori Temurning haykali oltindan 
quyilgan go‘zal Fransiyaga o‘z hurmatimizni izhor etamiz. Va, albatga, biz hozirgi 
kunda xorijda Temur davrini tadqiq etayotgan olimlarga o‘z minnatdorchiligimizni 
bildiramiz. Biz Sizlarni ulug‘ bobomizning tuprog‘ida ko‘rib turganimizdan va 
qutlashdan xursandmiz. “Bugun Samarqandda ko‘p mamlakatlardan tashrif buyurishi 
Sohib-ul-qironning xizmatlari butun dunyoda tan olinishining belgisidir. Amir Temur 
bugun ham mustaqil O‘zbekiston manfaatlariga, davlatimizning iftixori va 
ulug‘vorligi ramzidir. 
Amir Temurning 686 yilligiga bag‘ishlangan bugungi ilmiy-amaliy 
konferensiya buning yorqin dalilidir. Shubhasiz, mazkur konferensiya o‘z taraqqiyot 
yo‘lini tanlagan mustaqil O‘zbekiston xalqi, shuningdek, Markaziy Osiyo 
xalqlarining dunyo hamjamiyati bilan yaqinlashuviga xizmat qiladi. Men esa 
konferensiya ishtirokchilarni ushbu kunda qutlab, konferensiya ishiga muvaffaqiyat 
tilayman.