1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Qancha ko‘p o‘qilsa shuncha ko‘p lazzat beradigan
” (prof. Sayfiddin Jalil – Sh.H.) 
tarixiy-geografik asar hisoblangan “Boburnoma”, 121 ta g‘azal, 200 dan ortiq ruboiy 
va masnaviylarni o‘zida jamlagan “Turkiy devon”, she’riy shaklda yozilgan va 

---

-12- 
iqtisodiy-ijtimoiy tartib qoidalariga bag‘ishlangan tarixiy asar, turkiy xalqlarning 
she’riyati nazariyasi hamda tarixini o‘rganishga qaratilgan “Muxtasar” asari, 
shuningdek, davlatni idora qilishga, harbiy san’atga, musiqa ilmiga va husnixat 
bitishga bag‘ishlangan tadqiqotlari kabilar Bobur Mirzo ma’naviy me’rosining boy 
xazinasidir. Demak, Zahriddin Muhammad Bobur ulug‘ bobokalonidek madaniyat va 
fan homiysi bo‘lish bilan birga, insoniyat ma’naviy xazinasini dilbar durdonalar bilan 
boyitishga shaxsan hissa qo‘shdi. U tarixchi sifatida Gerodot bilan birga tursa, 
ijodkor sifatida Hazrat Alisher Navoiyga tenglashib boradi. 
Zahiriddin Muhammad Bobur nomi bilan Hindistonda barpo etilgan davlat 332 
yil umr ko‘rdi. Sohibqiron Amir Temur davlatini Dashti Qipchoqdan kelgan 
Shayboniylar egallab, Movarounnahrda turkiy qabilalarning yangi sulolasi 
hukmronligini boshlab berdilar. So‘nggi mustaqil temuriy hukmdor sifatida tarixga 
Husayn Boyqaro (hukmronligi 1469-1506 yy) nomi kirib qolgan. Boburiylar 
saltanatining oxirgi vakili Bahodirshoh II Zafar bo‘lib, uning taqdiri ayanchli kechdi. 
1857-1859 yillarda Hindistondagi sipohiylar qo‘zg‘oloni bostirilgach, Bahodirshoh II 
ni Rangun (Birma)ga surgun qildilar va uning farzandi hamda nabiralarini inglizlar 
vahshiylarcha otib tashlashdi. Salkam 3,5 asr hukm surgan Boburiylar saltanatining 
hududlari ushbu voqeliklardan so‘ng uzil-kesil Buyuk Britaniya mustamlakachilari 
qo‘liga o‘tdi. 
Nima bo‘lganda ham, Sohibqiron Amir Temur asos solgan davlat 468 yil umr 
ko‘rdi deb, hisoblashimizga asoslar bor. Boburiylar o‘zlarining ulug‘ bobokalonlariga 
munosib avlod bo‘lishga hamisha intilib keldilar. So‘nggi mustaqil boburiy hukmdor 
Avrangzeb (1658-1707 yy) buyuk bobokaloni Amir Temur xilxonasi (Go‘ri Amir) 
aftoda holda ekanligidan xabar topib, dahmani tamirlash uchun Samarqandga katta 
miqdorda pul va oltin yuborgan. Biroq, mahalliy hukmdorlar oltin pullarning asosiy 
qismini o‘zlashtirib, bir ozginasini Go‘ri Amirni tamirlashga sarflashgan. Ushbu 
dalilning o‘ziyoq Boburning ajdodlari ota-bobolari o‘zgacha mehr-muhabbat bilan 
qaraganliklaridan darak beradi[2,35]. Amir Temur va Zahiriddin Muhammad Bobur 
singari adolatli, xalqparvar, bunyodkor bobokalonlarimizni bizdan yetti, olti asrlik 

---

-13- 
o‘tmish ajratib turibdi. Amir Temur o‘z yurtida tug‘ilib, o‘z vatanida vafot etdi. 
Zahiriddin Muhammad Bobur Andijonda tavallud topdi, biroq taqdir unga 
darbadarlik, muhojirlikning barcha azob-uqubatlari va mashaqqatlarini ro‘baro‘ qildi. 
Hukmdor va ijodkor ona-yurt mehri va Vatanini bir bor ko‘rish orzusida armon bilan 
Hindistonda olamdan ko‘z yumdi. 
Amir Temurga ham, Zahiriddin Muhammad Boburga ham murakkab tarixiy 
sharoitda yashashga to‘g‘ri keldi. Amir Temur mo‘g‘ullar oyog‘i ostida toptalgan 
Movarounnahrni ozod qilish, mustaqil davlat barpo etish uchun kurashlarga sho‘ng‘ib 
ketdi va o‘z maqsadiga erishdi. Bobur shayboniylardan o‘nglab bo‘lmas harbiy 
zarbalarga to‘qnash keldi va 21 yil Kobulda hukmdor bo‘lib turib qoldi, u yurtiga 
qaytish yo‘llari yopilganligiga ishonch hosil qilgach, o‘z orzu-maqsadlarini 
Hindistonda amalga oshirish uchun 12 ming qo‘shin bilan Ibrohim Lo‘diyning 100 
ming nafar qo‘shini va 1000 ta jangovar filiga qarshi tavakkal qilib jangga kirdi. 
Taqdir uni yo‘qladi va raqibi ustidan porloq g‘alabaga erishib, yangi davlatga asos 
soldi. 
Amir Temur o‘rta asrning eng buyuk hukmdori va sohibigina emas, balki 
bunyodkor podshoh nomi bilan tarix sahnasidan mustahkam o‘rin oldi. U buyuk 
saltanatida, o‘z vatanida mislsiz bunyodkorlik ishlarini amalga oshirib, adolatli, 
xalqparvar davlat rahbari, millat va yurt uchun qanday xizmat qilishi kerakligini 
amalda ko‘rsatgan buyuk shaxsdir. Zahiriddin Muhammad Boburga taqdir begona 
yurtlarda podshohlik qilishini nasib etdi, muhojirlikda saltanat va davlat sohibi qay 
tariqa yo‘l tutishi, zarur bo‘lsa dushmanni do‘stga aylantira bilishini, u faqat ezgu 
ishlar bilan band bo‘lish kerakligini amalda isbotlay olgan, bu borada o‘rnak olsa 
arziydigan buyuk dahodir. Shuning uchun mustaqil Hindiston Respublikasining 
birinchi hukumat rahbari Javoharla’l Neru: “
Bobur g‘oyat sinchkov, zukko inson edi. 
Biz uni musofir kishi sifatida ba’zan noxolis fikrlar ham bildirar edi, deb o‘ylasak, 
uni hikoyalari o‘sha paytda Shimoliy Hindiston achinarli ahvolda ekanligidan 
dalolat beradi. Hindistonning birligi g‘oyasi u uchun asosan umr bo‘yi saqlandi... 
Bobur shu paytgacha o‘tgan podshohlar ichida eng madaniy va dilbar shaxsdir. U 

---

-14- 
diniy fanatizmdan uzoq, boshqalar kabi vayronagarchilik qilmadi. U gullar va 
bog‘larni sevardi. Hindistonda turib har doim o‘z vatani – O‘rta Osiyoni eslardi
”, – 
deb ulug‘ bobokalonimizga yuksak baho bergandi. Ushbu samimiy va dilkash 
fikrlarni hind millati vakili tomonidan yozilayotganligining o‘ziyoq buyuk 
vatandoshimizga bo‘lgan mehr-muhabbatni, faxrlanish va g‘ururni bizda yanada 
kuchaytiradi. 
Xullas, bu ikki buyuk siymolar uzoq dovonlardan oshib istiqlol tufayli o‘z 
xalqi oldiga qaytdilar. Yurtimizda yuz berayotgan mislsiz o‘zgarishlar, muqaddas 
qadamjolarning ziyoratgohlarga aylantirilganligi, shahar va qishloqlarimizdagi 
obodonchilik ishlari, mevali bog‘lar va gulzorlarning barpo etilayotganligi 
O‘zbekiston jahonga yuz burayotganligi kabi adoqsiz xayrli ishlar ulug‘ 
bobokalonlarimiz ruhi poklarini shod qilayotganligimizdan dalolatdir.