1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

104 
 
тизимдан фарқи, ―Қисқа тизим‖ усулининг хом-ашъѐ маҳсулотлари, ―Қисқа тизимни‖ асосий 
бўлимлари, ―Қисқа тизимни‖ «Қуруқ тозалаш-1» тизимидан фарқи, контакт усулининг 
истиқболли жараѐнлари.
 
КЛАССИК ТИЗИМ ҚАРАМА - ҚАРШИ ЖАРАЁНЛАРИ ВА КАМЧИЛИКЛАРИ.
Сулфат кислотасини классик тизим билан колчедан ѐки металл сулфидларидан ишлаб 
чиқариш жараѐнини тахлил қилиш унда куйидаги қарма- қарши жараѐнлар борлигини 
курсатади: 
1. Қайноқ ўчоқ гази ювиш бўлимида 450
0
Сдан 30
0
Сгача совутилса, контакт бўлимида, аксинча
яна 440
0
Сгача қайтадан иситилади. 
2.Ўчоқ гази ювиш бўлимида кучли намлатилса, қуритиш-абсорбция бўлимида эса, аксинча 
намликдан қуритилади, гарчанд сув буғлари юқори хароратда ванадий катализаторларига 
зарарли таъсир этмаса ҳам.
3.Ўчоқ газни мишъяк ва бошқа бирикмаларидан тозалаш учун улар ювувчи минораларда 
туманли бирикма холатига утказилади; бу туман эса, кейинчалик нам электрофилтрларда 
батамом ушланади. Булардан ташқари классик тизим айрим камчиликларга ҳам эгадир: 
1.Классик тизим қурилмаси нисбатан катта саноат майдонини эгаллайди ва кўп ишчи кучини 
талаб этади. 
2.Бу қурилмада, айниқса унинг ўчоқ бўлимида ишлаб чиқариш маданияти анчагина пастдир, 
чунки у жойларнинг кўп қисмини майдаланган темир колчедани ва занги чанглари эгаллаб 
олади. 
3.Бундай қурилмаларни унумдорлиги жуда юқори эмас. 
Бундай қарама - қарши жараѐнлар классик технологик тизимини мураккаблаштириб 
юборади ва ундаги камчиликлар ишлаб чиқарилаѐтган сулфат кислота таннархини
қимматлашишига олиб келади. Охирги йилларда МДХ давлатлари олимлари илмий ва амалий 
ишлари натижасида сулфат кислота ишлаб чиқаришининг бир қатор истиқболлик тизимлари 
яратилгандир. Шулардан бири ―қуруқ тозалаш‖ (К.Т.) тизимидир. 
«ҚУРУҚ ТОЗАЛАШ» ТИЗИМИ. 
Контакт усулининг бу хилдаги қурилмаларида ҳам хомашѐ сифатида темир колчедани 
ишлатилади. Куруқ тозалаш тизими 2 хил бўлади: 
1.Қуруқ тозалаш –1 тизими; 
2.Қуруқ тозалаш-2 тизими.
Бу иккала қуруқ тозалаш тизими бир-биридан SO
2
ни SO
3 
га оксидлаш усули билан фарқ 
қилади. Икалла қуруқ тозалаш тизими ҳам классик тизимдан фарқли улароқ 3 бўлимдан 
иборатдир: 
1.Ўчоқ бўлими; 
2.Контакт бўлими; 
3.Конденсация бўлими. 
Бу ерда ювиш бўлими умуман йуқ. Куритиш - абсорбция бўлими конденсация бўлими 
билан алмаштирилган. Ювиш бўлимининг булмаганлигига сабаб - охири йилларда 
ишлатилаѐтган колчеданлар таркибида фтор ва мишъяк аралашмалари деярли йўқ даражада 
эканлигидир. Ўчоқ бўлимида ―қайнар қатлам‖ли ўчоқлар ишлатилганлиги учун у ерда асосан 
мишъяк бирикмалари темир занги билан бирга чиқариб ташланади. Контакт бўлимини биринчи 
поғонасида халқали, найчали ванадий катализаторлари ишлатилади. «Қуруқ тозалаш –1» 
тизими бўлимларидан борадиган асосий жараѐнлар: 
1.Ўчоқ бўлимида қуйидаги реакция кетади: 
4FeS
2
+ 110
2
950
2Fe
2
O
3
+ 8SO
2
Бу бўлим классик тизимдаги ўчоқ бўлимига ўхшашдир, аммо кучли электр филтрлар 
ишлатилгандир. 
2.Контакт бўлимида эса қуйидаги реакция боради: 
V
2
O
5
, 450
о
С
SO
2(г)
+ 0, 5O
2(г)
SO
3(г)
Ўчоқ 
бўлимидан чиқаѐтган жуда майда темир занги заррачалари қуруқ 
электрофилтрлардан кейин контакт аппарати биринчи қатламини тўлдириб юбормаслиги учун 

---