1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

106 
 
улушли босимлари нисбатан юқори булади. Бу ўчоқ гази сулфат кислота туманларидан толали 
филтр ва нам электрофилтрда тозаланиб, иссиқлик алмаштиргичда иситилиб, иккинчи контакт 
аппарати, сўнг иккинчи конденсация минораси ва толали филтрга юборилиб, у ердан 
атмосферага ташлаб юборилади. ―Қуруқ тозалаш -2 тизимда 80% ча техник сулфат кислота, 
20%ча эса тоза сулфат кислота олинади. Бир қисм олеум ҳам ишлаб чиқариш мумкин. ―Қуруқ 
тозалаш-2‖ усулида SO
2
дан унумроқ фойдаланилади. Бу эса кўпроқ сулфат кислота ишлаб 
чиқаришга, уни таннархини камайишига ва атроф муҳитни камроқ зарарлашга олиб келади. 
СУЛФАТ КИСЛОТАНИ НАМ КАТАЛИЗ УСУЛИДА ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШ. 
Бу усулда хомашѐ сифатида юқори концентрланган водород сулфидли газ ишлатилади ва ишлаб 
чиқариш 3 та бўлимдан иборат бўлади: 
1.Ўчоқ бўлими. 
2.Контакт бўлими. 
3.Конденсация бўлими. 
Юқоридаги учта бўлимда мос равшда қуйидаги асосий реакциялар кетади: 
1100
0
C
1. H
2
S
(г) 
+ 1,5O
2(г)
SO
2(г) 
+ H
2
O
(б) 
450
0
C
 
2. SO
2(г) 
+ 0,5O
2(г)
SO
3(г) 
 
 
3.SO
3(г) 
+ H
2
O
(б) 
H
2
SO
4(б) 
Нам катализ усул ―қуруқ тозалаш‖ усулидан икки нарса билан фарқ қилади: 
а) Хомашѐси у ерда FeS
2 
бўлса, бунда H
2
S ли газ булади.
б) Ўчоқ бўлимида тузилишида фарқ - яъни «қуруқ тозалаш» тизимида ҳам классик тизимда ҳам 
бўлими қуйидаги аппаратлардан иборат. 
1.―Қайнар қатлам‖ли ўчоқ. 
2.Қозон - фойдалангич. 
3.Циклон. 
4.Қуруқ электрофилтр. 
Нам катализ усулнинг ўчоқ бўлимида эса: 1. Водородсулфидли газини ѐқадиган ўчоқ, 2. Қозон 
фойдалангич; бу ерда темир занги бўлмайди. Бу эса кислота ишлаб чиқариш маданиятини 
яхшилайди, ўчоқ газини тозалашни соддалаштиради ва ўчоқ бўлимини деярли 50%га 
аппаратларини қисқартиради. Нам катализ усулида қўлланган хомашѐ газ холатли бўлганлиги 
учун ва уни тўлиқ ѐндиришга эришиш учун H
2
S гази ўчоқнинг тепа қисмидан пастга қараб 
берилади ва ѐниш жараѐни гомоген бўлгани учун, уларни учрашиш юзасини ишориш мақсадида 
ўчоқнинг ичи ўтга чидамли силикат ғиштлари билан ишланган бўлади. Жараѐн 1100
0
Сда кетиб, 
ўчоқдан чиққан газ қозон -фойдалангичга юборилади. У ерда дистирланган совуқ сув иссиқлик 
хисобига 40 атмосфера босимдаги ўта тўйинган буғга айланади. У ерда ўчоқ гази 440-450
0
С гача 
совиб, контакт бўлимга юборилади. У ерда V
2
O
5 
катализатори иштирокида SO
2
гази SO
3
га 
оксидланади. Аввалги усуллардан фарқли жойи шундаки бу ерда SO
2
ни оксидланиши H
2
O
(б )
иштирокида кетади. Бу сув буғи ўчоқ газига икки хил йўл билан киради: 1.Атмосфера 
ҳавосидаги сув буғи. 2 H
2
S ни биринчи реакция бўйича ѐқишда ҳосил бўладиган сув буғи. Бу 
тизимда SO
2
ни SO
3
га оксидлаш сув буғи иштирокида олиб борилганлиги учун нам катализ 
усули дейилади ва бу усулларда махсулот сифатида, асосан купорос мойи ишлаб чиқарилади, 
чунки ўчоқ газида сув буғи кўп миқдорда бор. Шунинг учун ҳам олеум ишлаб чиқариб 
бўлмайди.