1. Pedagogika fani nima va u qachon paydo bo`lgan? Pedagogika atamasi, predmeti, maqsad va vazifalari. Pedagogika fanining metodologiyasi, ob’yekti, asosiy kategoriyalari

Mavzu: Pedagogika atamasi. Misiqiy pedagogika ob’yekti.
Reja.
1. Pedagogika fani nima va u qachon paydo bo`lgan?
2. Pedagogika atamasi, predmeti, maqsad va vazifalari. Pedagogika fanining metodologiyasi, ob’yekti, asosiy kategoriyalari.
3. Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va pedagogika fanlari tizimi
4. Musiqiy pedagogika tarixi.
Milliy istiqlol tufayli taraqqiyotning barcha sohalarida jadal rivojlanib
borayotgan mamlakatimizda yosh avlodning bilim darajasini jahon andozalari
talablariga javob beradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor, mustaqil fikrlay
oladigan, hayotga dadillik bilan kirisha oladigan, tadbirkor, ma`naviy jihatdan
barkamol qilib voyaga etkazish dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Bu esa, avvalo,
pedagogika fanini, ta`lim-tarbiya tizimini zamonaviy texnologiyalar asosida
takomillashtirishni taqozo etadi.
O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g’risida»gi Qonunida (1997y. va 2020 yil 23 sentabr) ta`limdavlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustivor deb e`lon qilinishi pedagogika fani
zimmasiga juda katta mas`uliyatli ulug’vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy,
ma`naviy, madaniy, diniy merosimimizni qayta tiklash ularni zamon ruhi talabi bilan
uyg’unlashtirib faqat shaxsiy, milliy manfaat kasb etib qolmasdan umumjahon
ma`naviy, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga ulkan hissa bo`lib qo`shilmoqda.
O`sib kelayotgan yosh avlod va ularning kelajakda qanday kasb-hunar
egallashlariga qarab, Respublikamiz kelajagini tasavvur qilsa bo`ladi. Yoshlar
farovon hayotimiz mezonidir. Xuddi shu ma`noda yoshlarning ta`lim-tarbiyasiga
jiddiy e`tibor bermog’imiz lozim. Yoshlar ta`lim-tarbiyasi har bir ota-onaning,
o`qituvchi-tarbiyachining Vatan oldidagi muqaddas burchidir.
Savol tug’iladi: ular ta`lim-tarbiya borasida nima qilishlari, qanday yo`l
tutishlari, nimaga e`tibor berishlari lozim? Bu savollarga ma`lum darajada
pedagogika fani javob beradi. Pedagogika fani nima va u qachon paydo bo`lgan?
Mazkur savolga javob berishdan oldin tarixiy manbalarga murojaat etaylik.
Manbalarda yozilishicha kishilik jamiyati paydo bo`lgach, ijtimoiy hayotda
orttirilgan tajribalarni quyi avlodga o`rgatish ehtiyoji tug’ildi. Tajribalarning
to`planishi natijasida ta`lim-tarbiyaning dastlabki omillari vujudga keldi. Tabiat,
ijtimoiy hayot haqidagi tajribalar asosida ma`lum bilimlar boyib bordi.
Ta`lim-tarbiya ishlari bilan shug’ullanuvchi tarbiyachilar kasb-hunar homiylari
sifatida ajralib chiqa boshlashdi. Ularning ta`lim-tarbiya borasidagi faoliyatlari va
to`plangan tajribalaridan o`rinli foydalanishlari pedagogika fanining vujudga
kelishiga olib keldi. Shu asnoda dastlabki maktab ko`rinishidagi muassasalar
vujudga keldi, taraqqiy etdi. Shunday qilib, pedagogika ta`lim-tarbiyaning maqsad
va vazifalari, ularning mazmuni, metodlari hamda tashkil etish shakllari haqida
ma`lumot beruvchi fanga aylandi.
Demak, pedagogika fani o`sib kelayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib
tarbiyalash uchun ta`lim-tarbiyaning mazmuni, umumiy qonuniyatlari va amalga
oshirish yo`llarini o`rgatuvchi fandir.
Ba`zan, pedagogika fanining nima keragi bor? Pedagogikadan xabari yo`q,
lekin bolalarga yaxshi tarbiya bergan insonlar ko`pku? Yoki aksincha, pedagogika
fanini bilgan holda hatto o`z bolalarini risoladagidek tarbiyalay olmaganlar
ozmunchami? degan savollar eshitilib qoladi.
Shuni unutmaslik kerakki, pedagogika fanining yutuqlarisiz jamiyatni olg’a
siljitish g’oyat mashaqqatli kechadi.
Agar pedagogika fanidan xabarsiz bo`lgan kishilar pedagogika fanini o`z
vaqtida o`rganib, yutuqlaridan samarali foydalanganlarida bolalarni ham yahshiroq
tarbiyalagan bo`lur edilar. Pedagogikadan yaxshi xabardor kishilar esa o`z bilimlarini
tajribada ishlata olmaganliklari uchun bolalarni tarbiyalashda muvaffaqiyatga erisha
olmaganlar.
Pedagogika fanini ham nazariy, ham amaliy jihatdan puxta o`rganish lozim.
Ta`lim tarbiyadan ko`zlangan maqsadni anglash va ular tizimida yangi bilimlar
berish bolalarni to`g’ri tarbiyalash shartidir. Bunda tarbiyachining beg’araz mehnati,
bolalarni sevishi va ularga jon fido aylashlari tarbiya samaradorligini ta`minlaydi.
Biroq, ijtimoiy jarayonda to`plangan tajribalar tarbiya mazmunini tashkil etsada, ularning hammasini yosh avlodga o`rgatishning imkoniyati yo`q edi. Faqat xalq
ta`limi tizimiga kiruvchi bo`g’inlar orqali orttirilgan tajribaning muayyan qismini
qamrab olish mumkin edi.
Bu yerda ham muammo tug’ildi. Hozirgi kunda barcha xildagi tajriba shakllari
tarbiya mazmunini tashkil eta oladimi? Yosh avlod tarbiyasiga aloqador tajribalarni
qanday ajratish mumkin? Kim bunday ish bilan shug’ullanadi?
Tabiiyki, barcha xildagi tajriba shakllari ham tarbiya mazmunini tashkil
etavermaydi. Chunki:
- Birinchidan, pedagogika, xususan, o`zbek xalq pedagogikasi taraqqiyotida juda
murakkab bo`lgan tomonlar (hatto bu murakkablikning noma`lum qismlari)
mavjudki, ularni yoshlar daf`atan o`zlashtira olmaydilar. Masalan; sharq falsafasi
yoki mutafakkirlarimizning ma`naviy merosini falsafa, tabiiy va gumanitar fanlar,
diniy manbalardan yaxshi xabardor bo`la olmaganligimiz sababli o`rganishimiz qiyin
kechadi;
- ikkinchidan, tarbiyalanuvchilarning yosh hususiyatlariga ko`ra va ham metodik,
ham moddiy asosning etishmasligi sababli to`plangan tajribalarning hammasini
olish imkoniyati yo`q va hokazo. Eng muhimi, jamiyat taraqqiyotining ijtimoiyiqtisodiy ehtiyojlariga va kelajakda kutiladigan o`zgarishlarni hisobga olib tarbiya
mazmunini shakllantirish darkor.
O`zbek pedagogikasining vazifasi Respublikamizda yashovchi turli millatelatlarning orzu-istaklariga monand ta`lim-tarbiyaning ham nazariy, ham amaliy
muammolarini milliy qadriyatlar asosida to`g’ri hal etib berishdir. Bunda islom
dunyosida qalam tebratgan allomalarimizdan tortib, zamondosh olimu
fuzalolarimizning ta`limotlaridan hamohang ta`lim tarbiyaga oid qirralarini izlab
topishni taqozo etadi. Yosh-avlod dunyoqarashini shakllantirishda istiqloldan avval
qoralangan tasavvuf ilmidan ham foydalanish joiz. Negaki, bir mafkura yakka
hokimliligiga endilikda nuqta qo`yiladi. Erkin fikrlash tizimi yosh avlod ruhini
tarbiyalashdagi bosh omillardan biridir.
2. «Pedagogika» atamasi «Peyne»-«bola»va «aygogeyn»-«etaklamoq» degan
ma`noni bildiruvchi lotincha «daydagogos» so`zlaridan paydo bo`lishi quyidagicha
izohlanadi: eramizdan oldingi I asrlarda Gretsiyada, quldorlarning bolalalarini
ovqatlantiradigan, sayrga olib boruvchi, tarbiyachi-qullarni «pedagog» deb atalgan.
U bolalarning kamolga yetishiga mas`ul bo`lgan. Quldorning bolasini yetaklab
maktabga olib borgan va olib kelgan. Maktabda ishlovchi o` qituvchilarni
«didaskallar» (didayko-men o` qitaman) deyishgan. Feodalizm jamiyatiga kelib esa
har ikki kasbdagi kishilar hamkorligi natijasida ta`lim-tarbiya bilan maxsus
shug’ullanuvchilar vujudga kelgan. Ularni chex pedagogi Ya.A.Kamenskiy
ta`kidlaganidek, «pedagog» deb nomlaganlar va bu so`z hozir ham ta`lim-tarbiya
beruvchi o`qituvchilarga nisbatan qo`llaniladi.
Pedagogika fanining metodologiyasi
Pedagogika fani mustaqil O`zbekiston Respublikasida amal qiladigan uzluksiz
ta`lim-tarbiya tizimining nazariy asoslari, qonuniyat va prinsiplari, o`ziga xos
yo`nalishlari ta`lim-tarbiya jarayonining shakllanishi, tarixiy taraqqiyot bosqichlarini
o`rgatuvchi fandir. Pedagogika fani O`zbekiston Respublikasida ilmning ustuvor
sohasi sifatida e`tirof etiladi. Shuning uchun ham, pedagogika fanining
metodologiyasi sifatida Jahon va Sharq pedagogik tafakkuri durdonalarini
mujassamlashtirgan manbalar, tasavvuf ta`limoti namoyondalarining badiiy va ilmiy
asarlari, sharqona ta`lim-tarbiya vositalari va metodlarini o`z ichiga olgan manbalar,
milliy istiqlol g’oyasi, O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston
Respublikasining «Ta`lim to`g’risda»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi», «2004-2009 yillarda maktab ta`limini rivojlantirish Davlat umummilliy
dasturi», dialektik bilish nazariyasi va tabiiy ilmiy majmui e`tirof etiladi.
Yuqorida keltirilgan pedagogika fanining metodologiyasini pedagogik
amaliyotga tatbiq etishda jahon pedagogik tajribasida tan olingan va samarali
natijalar berayotgan nazariy qarashlar, ilg’or pedagogik texnologiyalardan
foydalanish nazarda tutiladi. Ular shaxsning o`quv-biluv faoliyatini liberallashtirish
yo`llari, ta`lim mazmunini tanlash va ta`lim-tarbiya jarayonini amalga oshirish
prinsiplari, politexnik va kasb ta`limi nazariyasi, ta`limni ijtimoiy foydali mehnat
bilan uyg’unlashtirish konsepsiyasi, ta`lim-tarbiya jarayonining fiziologik
qonuniyatlariga asoslanib tashkil etilishida namoyon bo`ladi.