1. Siyasi psixologiyanın mövzusu Tədqiqat metodları

25. Kütlənin təsnifatı və növləri 
Kütlənin növləri bir sıra aparıcı əlamətlərə əsasən ayırd edilir. Müvafiq olaraq 
kütlə ayırd edilir: 
1) ölçüsünə görə - böyük və kiçik; 
2) sabitliyinə görə - dayanıqlı (daim fəaliyyət göstərən) və dayanıqsız (impulslu); 

---

 3) yığcamlığına görə - müəyyən sahədə qruplaşdırılmış və qruplaşdırılmamışlar, 
nizamlı və nizamsız olanlar; 
4) daxili əlaqə formalarına görə - əlaqəli və əlaqəsiz (dağılmış); 
5) yaranma xüsusiyyətlərinə görə - spontan, kortəbii olaraq yarananlar (“təbii”) 
və xüsusi təşkil olunmuş (“süni”); 
6) homogenliyinə görə - sosial eyninövlü və eyninövlü olmayanlar. 
Lakin bu yalnız nəzəri olaraq bölünmüşdür. V.İ.Lenin XX əsrin əvvəllərindəki Rusiya 
reallığından çıxış edərək, böhran dövrlərdə hakimiyyət uğrunda aparılan siyasi 
mübarizəyə görə kütlənin xüsusi növ və variantlarını ayırd etmişdir. O birinci, 
konservativ, mürtəce, qeyri-üsyankar kütləyə zidd olan proqressiv və ya inqilabçı 
kütləni, həmçinin neytral kütləni ayırd etmişdir. İkincisi, onun əsərlərində aktiv, 
hərəkətli, mübarizə aparan və passiv, hərəkətsiz, “yuxulu”, gözləyən kütlə 
haqqında danışılır. Üçüncüsü, həmrəy, intizamlı, müstəqil kütlə və dağınıq, qeyri-
mütəşəkkil, anarxist kütlə ayırd edilir. Nəhayət, dördüncü, cəsarətli və cəsarətsiz 
olan ekstremist və qorxaq kütlə ayırd edilir. 
Konkret müşahidə və tədqiqatlar “kütlənin” praktikada rast gəlinən üç əsas 
konkret variantını ayırmağa imkan verir. Bunlar, izdiham, “toplaşmış tamaşaçılar” 
və “toplaşmamış tamaşaçılar”dır. 
Izdiham. X.Orteqa-i-Qassetin yazdığı kimi “izdiham – görünən və kəmiyyəti olan 
anlayışdır. Onu sosioloji terminlərlə ifadə etməklə, biz sosial kütlə anlayışı fikrinə 
gəlirik ”. 
“Toplaşmış tamaşaçılar” oxşar təəssüratlar keçirən və ya eyni predmetlə 
maraqlanan (teatr tamaşaçılarından siyasi mitinq iştirakçlarına qədər) müəyyən 
sayda insanlar toplusudur. Bu tamaşaçıların birləşməsinin əsasını - eyni stimulların 
(film, teatr tamaşası, mühazirə və ya müzakirə) təsiri altında yaranan hərəkətlərə 
yönəlmə, istiqamətlənmə və hazırlığın oxşarlığı təşkil edir. 
“Toplaşmamış tamaşaçılar”a siyasi reklamın təsiri altında yaranan elektral kütlələr 
və ya müasir musiqi kumirlərinin pərəstişkarları aiddir.