1. Sportchini tayyorlash tizimiga tavsif. Sport mashqlariga moslashish
Yüklə 373,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.Sport mashqlariga moslashish. Birinchi bor adaptatsiya (lotincha-moslashish) tushunchasi (Selening bu tushunchani aniqlab bergan Kanadalik olim) umumiy moslashish holati haqidagi ta’limotida ochib berilgan. Adaptatsiya sindromi (alomati)ni butun tananing qo‘zg‘aluvchi ta’siriga nisbatan noodatiy javobi deb tushuntiradi. Bu holat quyidagicha kechadi: Xavotir rezestentlik oriqlash (rezestenlik tanani muhitning turli ziyon keltiruvchi omillari ta’siriga bardoshliligi). Xavotir davriga tananing me’yor va g‘ayritabiiylik darajasida o‘ta safarbarligiga xos xususiyatidir. Agar bu ta’sir kuchi to‘xtamasa, bir qancha vaqtdan keyin tana imkoniyati tugab, uning sezish quvvati so‘nadi. Og‘ir jismoniy yuk tufayli (stress holati) Adenozintrifosfor kislotasi (ATF) zahirasining kamayishi kuzatiladi, natijada mahsulotlarining parchalanish nisbati qolgan qismiga qaraganda ortib ketadi, bu esa moslashishning asosini tashkil etadi. Moslashish jarayonida bir-biraga bog‘liq maxsus o‘zgarishlar kuzatiladi. Moslashuvning har bir darajasini o‘z chegarasi bor. Agar qo‘zg‘atuvchining kuchi borgan sayin ortib ketaversa, unda yangi muhim holat o‘rniga moslashishning buzulishi vujudga keladi, negaki moslashishning vazifaviy zahirasi tamom bo‘ladi. Moslashish aks moslashish bilan almashinadi. Shundan kelib chiqadiki, sport bilan shug‘ullangan ortiqcha og‘irlik tana va uning ayrim qismlarini zo‘riqishga olib keladi. Bu doimiy natija bo‘lmay dam olish va ish rejimiga qat’iy rioya qilinmasa, og‘irlik va tiklanishni to‘g‘ri bir biriga munosib ravishda olib borilmagan chog‘da yuzaga keladi. Mashqning uzoq muddatli dasturini ishlab chiqishda sportchining moslashish zahiralarini tiklanish va saqlanish shaxsiy xususiyatlari bilan qat’iy ravishda muqobillashtirishdagi tashqi omillar hisobga olinishi lozim.Tez (beqaror) va uzoq muddatli (nisbiy barqaror) moslashish kabi ikki turdagisi mavjud. Ma’lum yuklamaga javoban sportchi tanasidagi siljishlar sport amaliyotidagi tez moslashishga misol bo‘lishi mumkin. Yuqorida keltirilgan misolda turli darajadagi, ya’ni XTSU va 3-razryadli sportchilarning osoyishtalik va 400 m masofaga yugurganidan keyin tanasidagi asosiy a’zolarning qiyosiy ko‘rsatkichi berilgan. Nima sababdan ko‘rsatilgan masofani XTSU kamroq tayyorgarlik ko‘rgan sportchiga nisbatan tezroq bosib o‘tdi, degan savol tug‘iladi. Buni birinchi navbatda uning tanasining yuqori funksional imkoniyatlari bilan tushuntirish mumkin.Yugurgandan keyin XTSU yurak urishi minutiga 210 ga, 3 razryad sportchisiniki esa 180, nafas olish nisbati minutiga 120 l va 75 ga teng bo‘ladi, yuksak malakali sportchining qon aylanish hajmi 30 l bo‘lgan bo‘lsa, ixtisosligi pastroq sportchiniki bor yo‘g‘i 20% bo‘ladi, ham kislorod iste’mol qilish farqi minutiga 20 ml/kg qabilida belgilanadi. Bejiz emaski, tananing yuqori jismoniy ish qobiliyatini ta’minlovchi asosiy a’zolarining bunday imkoniyati masofani yuqori tezlikda yugurib o‘tishga yo‘l ochadi. Hozirda to‘qima tushunchasi bu tarkibiy oqsillardan iborat bo‘lgan yarim qattiq suyak, ko‘pchilik “naychali”, maxsus turli xildagi oddiy va murakkab molekulasi suyuqliklar aylanib yuradigan murakkab tarkibdan iborat. Yüklə 373,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|