1. Tema: Kirisiw. Pán haqqında uliwma túsinik. Pánniń maqseti hám waziypaları. Reje

1.Tema: Kirisiw. Pán haqqında uliwma túsinik. Pánniń maqseti hám waziypaları.
Reje:
1.Shipovnik όsimligi haqqinda mamleket nizam ham qararlari.
2.Shipovnik osimliginin bioekologiyasi.

Oraylıq Aziyda ásirler dawamında ayriqsha shıǵıs xalıq medicinasi kásibi qáliplesken, ol mıń jıllar dawamında shıpabaxsh ósimliklerden paydalanıw tájiriybesine tiykarlanǵan. Xalıq medicinasi kásibisiniń tiykarǵı quralı - shıpabaxsh ósimlikler hám olardıń shiyki onimi tiykarında tayarlanǵan dárilik qurallar esaplanǵan.

Aristoteldin shákirti Teofrast “Botanikaniń atası” hesaplanadi, onıń “Ósimlikler haqqında izertlewler” ilimiy shıǵarması házirgi waqıtta da óz ahamiyetin joǵaltpaǵan. Bir neshe ásirlerden keyin jazılǵan “Evropa farmakognoziyasiniń atası” atın alǵan Dioskoridtin ilimiy dóretpelerinde 400 ge jaqın shıpabaxsh ósimlikler haqqında malumotlar ushraydı. Onıń “Materia medica” shıǵarmasında áyyemgi Egipet, shumer hám vavilon medicinası tájiriybeleri ulıwmalastırılǵan.
Qitay, xind hám tibet medicinası hám ayriqsha áyyemgi ananalarga tayanadi. Kitay daǵı dárivor ósimliklerge arnalǵan dáslepki kitap (Ben Tsao) eramızdan aldınǵı 2600 jılda baspadan shıǵarılǵan hám ol jaǵdayda 900 ge jaqın dárivor ósimlikler haqqında malumotlar keltirilgen.
Áyyemnen táwipler úsh túrdegi emlew usılınan paydalanǵanlar: tıq arqalı, shıpabaxsh ot hám sóz menen emlew usılları.
Shıpabaxsh ósimliklerdi úyreniw tarawina Oraylıq Aziyanıń dúnya tán alǵan ilimpazları - Abu Rayxan Muhammad ibn Axmad al-Beruniy (973-1048 y.) hám Abu Ali ibn Sino (Avitsenna) (980-1037 y) úlken úlesler qostılar. Bul ilimpazlar házirgi farmakognoziya hám farmakologiya pánlerine tiykar salındılar. Abu Rayxon Beruniydiń “Saydona” atlı farmakognoziyaga arnalǵan ilimiy shıǵarmasında (1041-1048 y.) 750 túrdegi shıpabaxsh ósimlikler haqqında malumotlar keltiriledi.Abu Ali ibn Sinoniń dúnyaǵa teńilishiga onıń medicinaǵa arnalǵan mashh'ur “Medicina nızamlari” ilimiy shıǵarması baslawshı bolǵan. Bul h'ozirda hám óz axamiyatini joǵatpaǵan ilimiy dóretpe orta ásirlerdayoq kóplegen shet el evropa tillerine awdarma etilgen hám Evropa xalıqları tárepinen keń paydalanılǵan. Abu Ali ibn Sino dóretpelerinde 900 ge jaqın shıpabaxsh ósimlikler, olardı tarqalıwı hám olar tiykarında dárivor malhámlar tayarlaw usılları keltiriledi. Ullı alım malhámlarni insan organizmine kórsetetuǵın tasirini asırıw ushın bir neshe ósimliklerden ibarat quramalı dárivor qurallar qóllawdı usınıs etedi.Ózbekstan florası túrli-qıylı dárivor ósimliklerine baylıǵı menen ajralıp turadı. İnsaniyat ómiri ósimlikler álemi menen ajıralmas baylanısqan, sebebi olar insandı toydirgan, kiyintirgen, dawalagan, qurılıs hám texnikalıq shiyki onim deregi bolıp xızmet etken.
Shıpabaxsh ósimlikler insaniyat ushın áyyem zamannan belgili bolǵan. Ótken zamannan bizge shıpabaxsh ósimliklerdi tarifi hám olardı insan salamatlıǵın jaqsılawda qollanılıwına tiyisli kóplegen ilimiy dóretpeler jetip kelgen. Mısalı, Abu Ali ibn Sinoniń “Medicina nızam” shıǵarması ásirler dawamında tekǵana arablar, bálki Evropa shıpakerlerin de programma ámel bolıp xızmet etken.
Abu Ali ibn Sino 900 ge jaqın shıpabaxsh ósimlikke tarif bergen hám olar menen emlew usılın jazba túrde qaldırǵan. Óz dáwirdiń belgili shıpakerleri Abu Abulloh Muhammad ibn Muso al-Xorezmiy, Abu Bakr Muhammad ibn Zakariya ar-Roziy, Arabmuhammadxon balası Abdulǵozixon, İsmoil al-Jurjoniylar ózleriniń táwiplik (xalıq shıpakerlik kásibi) xızmetlerinde dárilik ósimliklerden túrli keselliklerdi emlewde tabıslı paydalanǵanlar jáne bul haqqında jazba maǵliwmatlar qaldırǵanlar.