1. Texnologik jarayon tuzilishi

O’rnatish deb, tayyorlanma yoki yig’ilayotgan uzelni maxkamlashni o’zgartirmasdan bajariladigan, operatsiyaning qismiga aytiladi.
Masalan: «detalg’ aylanma sirtiga ishlov berish» operatsiyasi ikki marta o’rnatishga ega bo’lishi mumkin.

1. 
   Bir o`rinli operatsiya sxemasi.
   

1-o’rnatish – patronda bir tomondan ishlov berish;
2-o’rnatish – patronda boshqa tomondan ishlov berish.
Ishlov beriladigan detalg’, moslamada turib buruvchi qurilma yordamida, dastgoxning ishchi elementiga (masalan kesuvchi asbob) nisbatan o’z holatini o’zgartirishi va har hil o’rin holatini egallashi mumkin.
Maxkamlangan detalni qo’zg’atmasdan o’zgartirish jixozga nisbatan egallagan holatlarining har biri o’rin holat deb ataladi.

2. 
   Ko`p o`rnli operasiya sxemasi.
   

Masalan: 3-shpindelli vertikal parmalash dastgoxini teshikga ishlov berish.

Operatsiya bir yoki bir necha o’tishda bajarilishi mumkin.

II-o’rin holat – parmalash;
III-o’rin holat – zenkerlash;
IV-o’rin holat – razvertkalash.


4-bilet
1.Mexanik ishlov berishdan keying mashina detallarini yuza sifati
Yuza sifati quyidagi asosiy omillarga bog‘liq bo‘ladi: a)
ishlov berilayotgan materialning turi va xususiyati; b) ishlov
berish usuli (yo'nish. randalash, jilvirlash);
v) materialni kesib ishlash ma’romlari (kesish tezligi, kesish
chuqurligi, uzatishlar miqdori);
g) texnologik ishlov berish tizimining bikrligi; d) kesuvchi
asbobning geometrik parametrlari;
e) kesuvchi asbob materiali;
j) kesish jarayonida sovutish-moylash suyuqliklarini
qoilash;
Detal yuzasining sifati uni ishlash jarayonida muhim
ahamiyatga ega. Shunday qilib detaining yemirilishga
chidamliligi uning yuzasini sifatiga bogiiq. Sifat o‘z navbatida
makrogeometriya, toiqinsimonlik va g^adir-budirlik bilan
xarakterlanadi.
Agarda detal yuzasi makronotekis va toiqinsimon boisa
yemirilish ham notekis bo‘ladi. Bunday hollarda awal ko tarilib
chiqqan yuzachalar yemiriladi. Agarda yuza g‘adir-budirligi
katta boisa yuqoridagi jarayon yanada intensivlashadi.
Qo‘zg‘almas birikmalarni sifati. Bu birikmalar sifatli
ishlashi va yemirilishga chidamli boiishi uchun ulaming
detallarini yuzalari yuqori tozalikka ega boiishi kerak.
Detalnining mustahkamligi. Yuzaning sifati Detalning
mustahkamligini bevosita belgilovchi omil. Yuza g‘adir-
budirligi kichik bo‘Isa materiallami charchash mustahkamligini
oshiradi va mikroyoriqchalar hosil boiish jarayonini susaytiradi,
Qoldiq kuchlanishlarni ta’sirini kamaytiradi.
Korroziyaga qarshilik. Detallarda korroziya turli gazlar
suyuqliklar va atmosfera ta’sirida sodir boiadi. Detal yuzasi
qancha g‘adir-budir boisa shu oraliqlarga yuqoridagi jinslar
ko‘p miqdorda kirib olib korroziyani tezlashtiradi.
2.Mashina detallari uchun xomashyo turlari
Xomashyoning materiali. Yuqorda xomashyo turlarini
ko‘rib chiqilganda eslatib o‘tilganday xomashyo materiali
bevosita uni turini belgilaydi. Shuning uchun quyma
xomashyoda qo‘yim miqdori boshqa tur xomashyo iarga nisbatan
yuqori boladi.
Xomashyoni turi va uni olish usuli. Ma’lumki
xomashyolar quyma, bolg‘alangan, shatmplangan va prokatdan
tayyorlanishi mumkin. Masalan, yerdagi qoliplarga yoki metall
qoliplarga quyish mumkin (bu o‘z navbatida ishlab chiqarish
tuiriga bog‘liq bo‘ladi). Ko‘rinib turibdiki yerdagi qolipga
quyilganda albatta qo‘yim miqdori yuqori bo‘ladi. Xuddi shu
kabi markazdan qochuvchi kuch ta’sirida quyish bilan eruvchi
modellar bo‘yicha quyishni taqqoslash mumkin. Bu holda
ikkinchi usulda qo‘yim miqdori kam bo‘ladi va h.k.
Xomashyoning shakli va o‘lchamlari.Xomashyoni shakli
muiakkab boisa u holda ular bolg‘alab tayyorlanadi, natijada
qo‘yim miqdori ortib boradi. Xuddi shuningdek, murakkab
shaklli xom ashyolarni shtamplashda ham bir konstruktiv
elementdan ikkinchisiga o‘tishda qiyaliklar, qabariqlar hosi’
qilishga to‘g‘ri keladi bu o‘z navbatida qo‘yimni ortib ketishiga
olib keladi.
Katta o‘lchamdagi xomashyolarni qtlyish vaqtida
metallarni cho‘kishini hisobga olib katta miqddrda qo‘yim
qoldiriladi.

3.Texnologik jarayonlar marshrut rejalarini tuzish

Marshrut tuzish murakkab vazifalardan bо’lib, bir-necha variantli echimga еgadir. Buning maqsadi detalga ishlov berishning umumiy rejasini berish, texnologik jarayon amallarini mazmunini belgilash va jihozlarning tiplarini tanlab olishdan iborat.
Bu masalani hal qilish uchun quyidagi uslubiy kо’rsatma tavsiya qilinadi. Ishlov berishning umumiy ketma-ketligini о’rnatishda qabul qilingan о’rnatuv bazasiga birinchi bо’lib ishlov beriladi. Кeyin еsa qolgan yuzalarga teskari aniqlik darajasi ketma-ketligida ishlov beriladi; aniqligi qancha yuqori bо’lsa u yuzaga shuncha keyinroq ishlov berish kо’zda tutiladi. Marshrut oxirida еng toza va еng aniq va muhim, engil jarohatlanuvchi yuzalarga ishlov berish oxirgi amallarga rejalashtiriladi.
Materialni g’ovaklari va boshqa nuqsonlari bо’yicha ishga yaroqsiz bо’luvchi kamchiliklarini о’z vaqtida aniqlash maqsadida, avval qora, agar kerak bо’lsa yuzalarga toza ishlovlar beriladi, qaysiki bu nuqsonlar bо’lishiga yо’l qо’yilmaydi. Agar nuqsonlari aniqlansa yoki ishga yaroqsiz qilinadi yoki, agar mumkin bо’lsa ishga yaroqli qilib tuzatiladi.
Aniq, javobgarligi yuqori bо’lgan mashinalar ishlab chiqishda, marshrutni kо’pincha uchta ketma-ket bajariluvchi jarayonlarga ajratiladi: qora, toza va pardozlov ishlovlarini berish jarayonlariga.
Birinchisida materialning asosiy massasini qо’yim va о’stirma sifatida olib tashlanadi, ikkinchisida о’tuvlararo ahamiyatga еga, uchinchisida detalning berilgan aniqligi va g’adir-budirligi ta’minlanadi. Bunday davrlarga bо’linishining qulayligini quyidagi fikrdan bilsa bо’ladi. Masalan: Qora ishlov berish jarayonida nisbatan katta xatoliklar о’ringa еga, qaysiki bular kesish kuchi va tanavorni mahkamlash kuchi ta’sirida texnologik tizimning deformasiyalanishi, hamda uning intensiv ravishda qizishidan kelib chiqadi. Bu sharoitda qora va toza ishlov berishning navbat bilan kelishi, berilgan aniqlikni ta’minlay olmaydi. Qora ishlovdan keyin tanavorda katta bо’lmagan deformasiyalanish kuzatiladi, uning materialidagi qoldiq ichki kuchlanishning qayta taqsimlanishi natijasida. Ко’rsatilgan jarayonlar bо’yicha ishlov berishni guruhlab qora va pardozlab ishlov berish oralig’idagi vaqtni uzaytiramiz hamda deformasiyalarning tо’la aniqlanishiga imkoniyat beramiz, oxirgi jarayonda ishlov berib, ularni yо’qotguncha.
Berilgan ishlab chiqarish sharoiti uchun turli sinfdagi detallarga ishlov berish texnologik marshrutini tuzishning tо’g’ri prinsipiga yondoshish, texnologik jarayonlarni tipizasiyalashtirish bazasi asosida bajariladi
Marshrutning bu berilgan еtapida amallar bajarilishining ketma-ketligi о’zgarishi mumkin; bu iqtisodiy kо’rsatkichga va umumiy jarayonga ta’sir kо’rsatmaydi.