1. Tizimning makroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik



Yüklə 1,47 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/10
tarix22.10.2023
ölçüsü1,47 Mb.
#159819
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
WxQC9wv9rKnS3RLen3rPRy6Samxza0BhivSsQXk0

Politropik jarayon
.
Gaz issiqlik sig’imi o’zgarmasdan kechadigan jarayon 
politropik jarayon deb ataladi.. Politropik jarayon yuqorida keltirilgan
jarayonlarning umumiy ko’rinishi hisoblanadi.
 
Dalton qonuni
.
Ideal gazlar aralashmasi bosimi alohida gazlar partsial 
bosimlarining yig‘indisiga teng bo‘ladi, ya’ni
 
n
P
P
P
P
P





...
3
2
1
bu yerda 
P
1
, P
2
, P
3
,….P
n
– alohida gazlarning partsial bosimlaridir. 
Agar 
2
1
.
P
P
P
ar


bo’lsa,
2
2
1
1
.



m
m
ar


bo’ladi. 
Gazlar aralashmasi bosimi:










2
2
1
1
2
2
1
1
.




m
m
V
RT
V
RT
m
V
RT
m
P
ar
 
3. Ideal gazning holat tenglamasi 
Ideal gaz qonunlariga asosan ma’lum massali gaz holati uning uchta termodinamik 
parametri bilan belgilanadi; 
P
- bosim, 
V
- hajm va 
T
– temperatura. 
Bu parametrlar bir-biri bilan 
holat tenglamasi
deb ataladigan aniq 
bog‘lanishga ega: 
0
)
,
,
(

T
V
P
f
 
bu yerda uchta o‘zgarvuchilardan biri qolgan ikkitasining funksiyasidir. 
Boyl - Mariott va Gey - Lyussak qonunlarini umumlashtirib fransuz fizigi 
Klapeyron ideal gazning holatlar tenglamasini keltirib chiqardi. 



Masalan, ma’lum massali gaz 
T
1
temperaturada 
V
1
hajmni egallagan bo‘lib, 
P
1
bosimga ega bo‘lsin. Shu gaz boshqa holatda
P
2, 
V
2, 
T
2
termodinamik 
parametrlarga ega bo‘ladi (5
 - rasm
). 
5 - rasm. Termodinamik tizimni izotermik jarayondan izoxorik jarayonga o‘tishi 
Gaz 1 - holatdan 2 - holatga ikki xil jarayon orqali o‘tadi, deb hisoblaymiz:(1 - 1

)– 
izotermik va (1

- 2) – izoxorik jarayonlar orqali. 
Boyl-Mariott va Gey-Lyussak qonunlariga asosan quyidagiga ega bo‘lamiz:
(7.7) 
parametrni qisqartirsak, 
2
2
2
1
1
1
T
V
P
T
V
P

ga ega bo‘lamiz. 
1 - va 2 - holatlar ixtiyoriy olingani uchun, berilgan massali gaz uchun 
PV

T
nisbat doimiy bo‘ladi:
const
R
T
PV


(7.8) 
bu ifoda
Klapeyron tenglamasi
deb ataladi. Bu yerda 
R
– gaz doimiysidir . 
Normal sharoitlardagi (
,
0
15
,
273
0
0
C
K
T


Pa
P
101325
0

) hajm quyidagicha 
ifodalanadi:
mol
m
V
3
3
10
41
,
22




Universal gaz doimiysi: 
mol
grad
J
T
V
P
R








31
,
8
273
10
4
.
22
10
013
,
1
3
5
0
0

Klapeyron va Avogadro tenglamalarini umumlashtirib,μ bir molyar hajm 
V
μ 
uchun quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz: 

RT
PV



(7.9) 
Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi. Mendeleyev Boyl-Mariott, Gey-Lyussak va 
Sharl qonunlarini Avogadro qonuni bilan birlashtirdi. Bu qonunlarni 
birlashtiruvchi 
tenglama 
Mendeleyev-Klapeyron 
tenglamasi
deyiladi 
va 
quyidagicha ifodalanadi:
RT
m
PV


(7.10) 
(7.10) ifoda gaz holatini belgilovchi 5 ta fizik kattaliklarni bip-biri bilan bog’laydi, 
bular: bosim, hajm, temperatura, massa va molyar massa. 
2
1
1
1
V
P
V
P


2
1
2
1
T
T
P
P


1
P




Моддамиқдори
:

(mol) – massasi grammlarda son jihatdan nisbiy massaga teng 
bo’lgan modda miqdoridir. 

m
v

Mol
– Avogadro soniga (N
A)
ega bo’lgan zarrachalar modda miqdori. 
N
A
=6,02·10
23
mol
-1
 – 
Avogadro soni. 
Molyar massa
(μ) – bir mol moddaning massasidir:


m

Masalalar yechishda elementlarning nisbiy molekulyar massasi 
M
qiymati 
Mendeleyev davriy jadvalidan olinadi va molyar massa 
μ
quyidagi formuladan 
topiladi:
mol
kg
M
3
10




Gazlar aralashmasi uchun Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi: 
RT
m
m
m
PV









3
3
2
2
1
1



K
J
N
R
k
A
/
10
38
,
1
23




ga teng bo‘lgani uchun (7.9) ifodani quyidagi ko‘rinishda qayta yozish mumkin: 
nkT
V
T
kN
V
RT
P
m
A
m



bu yerda
k
T– bitta molekulaning issiqlik harakati energiyasi, 
n
– gaz 
molekulalarining konsentratsiyasidir.
Shunday qilib, gazlarning holat tenglamasi:
nkT
P

(7.11) 
dan iborat va undan ko‘rinib turibdiki, ideal gazning bosimi berilgan 
temperaturada gaz molekulalarining konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional ekan. 
Avogadro qonuni
: Istalgan gazning bir moli, temperatura va bosim bir xil 
bo’lganda, bir xil hajmga ega bo’ladi.
Normalsharoitlarda 1 
m

hajmni egallagan gaz 
molekulalari 
soni 
Loshmidt 
soni 
deb ataladi va quyidagiga teng bo‘ladi: 
1
25
0
0
10
68
,
2




m
kT
P
N
L
 
4. Molekulyar-kinetiknazariyasiningasosiytenglamasi
Gazning bosimi, hajmi va uning molekulalari lgarilanma harakatining 
kinetic energiyasi orasidagi bog’lanishni aniqlaydigan muhim tenglama 
hisoblanadi. Molekulyar - kinetik nazariyaning asosiy tenglamasini keltirib 
chiqarish uchun, bir xil atomli ideal gazni olamiz. 
T
temperaturada gaz joylashgan idish devoridan 

S
elementar yuzani 
ajratamiz va bu yuzaga ta’sir etayotgan bosimni hisoblashga harakat qilamiz
(
6- rasm
). 
Yuzaga perpendikulyar harakat qilayotgan molekulalar har bir urilganda 
yuzaga quyidagicha impuls beradi: 






0
0
0
2
)
(
m
m
m



bu yerda 
m
0
– molekula massasi, 

– uning tezligi. 

t
vaqt ichida 

S
yuzaga asosi 

S
va balandligi 


t
bo‘lgan silindr hajmida 
joylashgan molekulalargina yetib kelishi mumkin. Ushbu molekulalar soni 
n

S



t
ga teng, bu yerda
n
– molekulalar konsentratsiyasi. Ammo, real 
sharoitlarda, 


yuzaga molekulalar, har xil burchak ostida kelib uriladi va har xil 
tezliklarga ega bo‘ladi, uning ustiga har bir to‘qnashishda molekulalar tezligi 
o‘zgarib turadi. 

Yüklə 1,47 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin