1 Willem F. van Eekelen

Birləşmiş Sərhəd Strategiyası və Xarici Sərhədlər üzrə  

Avropa Agentliyinin Təsisatı 

 

2004 –cü ildə 10 yeni ölkəni Avropa Birliyinə qəbul etdikdən sonra, AB-nin xa-

rici sərhədləri geniş şəkildə dəyişmişdir.Cənubda, Malta və Kıprıs AB-nin indi ən 

uzaq əraziləridir. Lakin daha təsirli dəyişikliyi 3000 km uzanan, AB-nin şərq xarici 

sərhədlərində görmək olar.Xarici sərhədlərin uzanması yeni təhlükəsizlik problem-

lərinin çoxalmasına gətirmişdir,xüsusilə  də bu mütəşəkkil cinayət  şəbəkələri və 

qeyri-qanuni miqrasiya ilə ifadə olunmuşdur. Xarici sərhədlərin əhəmiyyəti və AB-

nin xarici sərhədlərinin daha birləşmiş sərhəd idarəetməsi olmasının vacibliyi dörd 

bir-birini qarşılıqlı surətdə gücləndirən səbəb və ehtiyaclara görə sürət götürmüş-

dür: (1) AB genişləndikdən sonra yüksək səviyyəli təhlükəsizliyə təminat verilmə-

si; (2) “idxal” edilən mütəşəkkil cinayətə qarşı mübarizə aparılması, əsasən də qey-

ri-qanuni immiqrasiya və insan alveri sahəsində; (3) 11 Sentyabrdan sonrakı mühit-

də koordinasiyalı formada terror risklərini neytrallaşdırmaq; və (4) öz olkələri daxi-

lində daxili sərhəd nəzarətini qaldırmış üzv ölkələr arasında və onların daxilində 

qarşılıqlı inamı gücləndirmək. İnamın olmaması, təbii ki, daxili nəzarətin yenidən 

başlamasına gətirər. 

 

78

Bu narahatlıqlar Xarici Sərhədlərin İdarəetməsi üçün Plan-ın qəbul edilməsinə 

gətirdi və  məqsədi ölkə daxilində olan, birgə  və birləşmiş  əməliyyat tədbirlərinin 

koordinasiyasını  təkmilləşdirməkdir. Bu tədbirlər üzv ölkələrin məsuliyyətli  sər-

həd gözətçi xidmətlərinin  komandirləri üçün hazırlanmış Xarici Sərhədlər Praktik-

lərinin Ümumi Ölçü Vahidi ilə başladı. Sərhəd Gözətçılərinin Avropa Korpusu –nu 

yaradaraq və Xarici Sərhədlərdə Əməliyyat Əməkdaşlığının İdarəetməsi üzrə Avro-

pa Agentliyi təsis edərək, Avropa çoxtərəfli sərhəd xidmətinə  -beləliklə  çoxtərəfli 

əmək bölgüsünə  doğru irəlilədi. Ümumi siyasət beş  əsas element ətrafında qurul-

muşdur: ümumi qanunvericilik orqanı; ümumi əməliyyat koordinasiyası və əmək-

daşlıq mexanizmi; ümumi birləşmiş risk analizi imkanları; işçilərin təliminin və 

qarşılıqlı uzlaşan avadanlığın yaxınlaşması; AB və üzv ölkələri arasında ağır yükün 

paylaşması. 

Birinci elementə  gəldikdə,  İnsanların Sərhəd boyu Yerdəyişməsinin  İdarəetmə 

Qaydalarının Kodeksi

45

  təsis edilmişdir. Onun məqsədi xarici sərhədlər məsələsin-

də  mövcud qaydaları və praktikaları yenidən işləyib hazırlamaq,aydınlaşdırmaq və 

inkişaf  etdirməkdir. Birləşmiş  sərhəd idarəetməsinin digər dörd elementi Xarici 

Sərhədlərdə Əməliyyat Əməkdaşlığının İdarəetməsi üzrə Avropa Agentliyinə daxil 

edilmişdir

46

. Bu Şuranın siyasi nəzarəti altındadır, ancaq sərhəd yoxlamları apar-

maq icazəsi yoxdur. Əvəzində o aşağıdakıları yerinə yetirir: mərkəzlərin,pilot layi-

hələrin və birgə  əməliyyatların müxtəlif fəaliyyətlərini koordinasiya edir və qiy-

mətləndirir və öz təşəbbüsü ilə əməliyyatlara başlayır; artan diqqət tələb edən hal-

larla məşğul olmaq üçün üzv ölkələrə yardım edir; risk analizi aparır, sistemli in-

formasiya axınını təmin edir və tədqiqatların aparılmasının inadla arxasınca gedir; 

sərhəd gözətçiləri üçün ümumi təlim modulları hazırlamağa kömək edir; üçüncü ol-

kələr ilə  əməkdaşlığı gücləndirir; üçünçü dövlətin vətəndaşlarının xərclərini ödə-

mək üçün həddən artıq xərclərlə üzləşən və xarici sərhədlərin nəzarət və müşahidə-

sində xüsusi təzyiqlərə məruz qalan dövlətlərin agır yükünün paylaşması istiqamə-

tində mühüm birinci addım atır; və sonda fərdi deportasiya orderi almış üçüncü 

dövlətin vətəndaşının  ölkədən çıxarılmasına birgə yardım edir. 

Vyanadakı Təlim Mərkəzi sərhəd keşiyi təlimləri üçün Əsas Təlim Kursu hazır-

lamışdır. Birinci, ikinci və orta səviyyəli zabitlərin ilkin təlimləri üçün ümumi stan-

dartlar hazırlanmış və milli sərhəd xidməti akademiyalarından təşkil olunan daimi 

şəbəkə təsis edilmişdir. Üç təlim modulu xüsusu əhəmiyyət kəsb edir: Birliyin qay-

daları ilə iç-içə girən milli adətlərin və idarəçilik qaydalarının nəzərə alınması və 

hamarlanması;müxtəlif üzv ölkələrində sərhəd gözətçilərinə    birgə  əməliyyatlarda 

iştirak etmək üçün çoxmillətli qüvvələrə qoşulmazdan əvvəl spesifik hüquqi və dil 

                                                            

45

 COM (2004) 391 final 2004/0127 (CNS). 

46

 COM (2003) 687 final 2003/0273 (CNS). 

 

 

79

biliyi vermək üçün xüsusi kurslar hazırlanması; sərhədi keçənlərin ləyaqətinə  və 

əsas hüquqlarına hörmət etmək üçün sərhəd gözətçilərinin şəxsi davranışlarının də-

yişdirilməsi, sərhədi keçənlərə qarşı peşəkar və xoş münasibətin inkişaf etdirilməsi 

və əməllərində və sözlərində alçaldıcı hərəkətlərdən çəkinməsi. O,quru sərhədləri-

nin mərkəzi nöqtələrində  əməliyyatlarda iştirak edən milli sərhəd gözətçiləi üçün 

xüsus kurslar təşkil edir.  

Helsinkidəki Risk Analizi Mərkəzi qlobal hesabatlar və həmçinin, spesifik hədəf 

qrupları  və ya əraziləri üçün istifadə oluna biləcək kifayət qədər çevik, birləşmiş 

risk analizi modeli hazırlamışdır. Risk analizi hesabatları, öz növbəsində böyük də-

qiqliklə prioritet almalı olan birgə  əməliyyatları stimullaşdıra və planlaya bilər. 

Əksinə, sərhəd gözətçiləri konkret yerlərdə  təkrar olunan cinayət fəaliyyətləri haq-

da xəbərdar olarlarsa-məsələn,periodik olaraq təkrar olunan və eyni növlü saxta sə-

nədlər və ya insan alverçilərinin təkrarlanan hərəkət tərzləri ilə rastlaşarlarsa, o za-

man tez risk analizi başlamaq  üçün informasiya zənciri  dərhal qurulur. Əgər şərait 

onu tələb edərsə, bu birgə əməliyyat qərarları ilə davam edər. Başqa sözlərlə, zəif 

nöqtələr aydınlaşdırıldıqda risk qiymətləndirməsi birgə fəaliyyət ortaya qoyur, xü-

susilə də əgər  bu nöqtələr struktur xarakteri daşıyırsa. 

Berlindəki Quru Sərhədlər üzrə Mərkəz Avropa Birliyinin xarici sərhədlərində  

yeni və köhnə üzvlərlə birlikdə bir neçə birgə əməliyyatlar təşkil etmişdir. Bu fəa-

liyyətlərin müsbət nəticələri iştirakçı olan qonaq sərhəd gözətçilərinin aktiv cəlb 

olunması ilə bu cür birgə əməliyyatların təşkili, qiymətləndirilməsi və hədəflənmə-

si üçün ümuni metodologiyanın müəyyən edilməsi səyi olmuşdur. Mərkəz, həmçi-

nin, konsepsiya və sərhəd keçid məntəqələrində çoxmillətli qruplardan təşkil olun-

muş mərkəzi nöqtələr təşkil etmişdir. 

Romadakı Hava Sərhədləri Mərkəzi bir neçə sərhəd gözətçilərindən ibarət struk-

tur qurmuş və onun işi aşkar olunan qeyri- qanuni immiqrantların sayı və vətəndaş-

lığı ilə  bağlı informasiya analizi və informasiya və məlumat bazası mübadiləsi təş-

kil edilməsidir. Bu iş  bir sıra AB ölkələrinin hava sərhədi keçid nöqtələrində təş-

kill edilmişdir. 

Böyük Britaniyada fəaliyyət göstərən  Ekselensi Mərkəzi  karqoda gizlənən im-

miqrantları aşkarlamaq və üzə çıxarmaq üçün texnoloji metodlar hazırlayır. 

“AB üzv ölkələrinin dəniz sərhədləri boyunca qeyri –qanuni immiqrasiyaya qar-

şı mübarizə aparmaq üçün proqram tədbirləri”

47

 , Yunanıstan və İspaniyada yerlə-

şən  Dəniz Sərhədləri Mərkəzlərinin  işçi proqramının mühüm hissəsinə çevrilmiş-

dir-  üzv ölkələrin müdafiə sektorunun dənizdəki aktivlərinin qismən köməyi ilə bu 

tapşırıqlar yerinə yetrilir. O, ilkin olaraq AB zonasında yerləşən portlar arasında 

nəzarəti əhatə edən təkliflər irəli sürür və AB-dən üçüncü ölkələrin portlarına ge-

                                                            

47

 Council Document No. 15445/03. 

 

80

dən və ya ordan gələn nəzarətlə bağlı da təklif verir. İkinci, onlar sahil və açıq də-

nizdə müşahidə və nəzarət üçün həll yolları tapırlar və qeyri-qanuni immiqrantların 

ölkəsi və ya onları tranzit edən ölkə ilə sazişlər imzalamağa həvəsləndirirlər. Bu 

proqramın həyata keçirilməsi bütün mövcud mərkəzlərin iş proqramına inteqrasiya 

olunmuşdur. 

Daha bir mühüm əməkdaşlıq və əmək bölgüsü aspekti qonaq sərhəd gözətçiləri-

nə xarici  sərhədlərdə birgə və birləşmiş əməliyyatlar zamanı verilən tapşırıqların 

təbiətindən asılı olur.Üzv ölkələrİN, öz ərazilərində çalışan qonaq sərhəd gözətçilə-

rinə, icra səlahiyyətləri verə bilmək imkanları olmalıdır. Bu üzv ölkələr arasında, 

sərhəd keçid məntəqələrində işçilərin mübadiləsinə  və sərhəd gözətçilərinin ümu-

mi birliklərinin yaranmasına gətirir. 

Problem paylaşma-nın  iki cəhəti vardır: maliyyə və əməliyyat. Agentlik, ehtiyacı 

olan üzv ölkələrə sözsüz əməliyyat dəstəyi verir. Bütün daxili nəzarət götürüləndən 

sonra,  xarici quru və dəniz sərhədləri olmayan üzv ölkələrin insan və maliyyə məsuliy-

yətləri dramatik surətdə azalacaqdır. Eyni zamanda, uzun və çətin xarici sərhədləri olan 

üzv ölkələr daha çox xərclərlə üzləşəcək  və qismən bu xərcləri başqa üzv ölkələrin 

xərcləri hesabına edəcəkdir. Bir üzv ölkədən o birisinə birbaşa pul yardımı edilməsini 

də təsəvvür etmək çətindir. Bütün ölkələr xarici sərhədlərin səmərəli və məhsuldar  ida-

rəetməsindən faydalandıqlarına görə, Birliyin həm maliyyə, həm də avadanlıq baxı-

mından davamlı təsisatlanmış dəstəyinin olmasına hər cür əsas vardır. 

Ücüncü ölkələrlə əməkdaşlıq : ücüncü ölkələrlə miqrasiya və sığınacaqla bağlı 

dialoqun gücləndirilməsi və sistemləşdirilməsi AB-nin xarici siyasətinin həlledici 

elementi kimi qəbul edilmişdir. Eynilə, üçünçü  ölkələrlə operativ əməkdaşlıq və 

həmçinin, praktiki işgüzar tədbirlər də zəruridir. Bu təkcə təhlükəsizliyi möhkəm-

ləndirmək üçün deyil, həm də sərhədlərin idarə edilməsi üçün hamar sistemin yara-

dılması  və potensial problemlərin böhran vəziyyətinə çatmamasına xəbərdarlıq 

edilməsindən də ibarətdir. Bu əsasən insan alveri sahəsində daha da əhəmiyyət 

kəsb edir. Eynilə, müxtəlif beynəlxalq və hökümətlərarası orqanlar ilə yaxın əlaqə-

lər və  tədbirlər, o cümlədən Europol-la,daha yaxşı  nəzarət və müşahidə aparmaq 

üçün kömək edər. 

Adamlar üçün daxili sərhəd yoxlamaları olmayan zonanın yaradılması ancaq 

məhsuldar birləşmiş xarici sərhəd idarəetmə rejimi ilə  əlaqədardır. O, legitimliyi 

özünün zəruriliyindən alır, onun effektivliyi isə  vahid struktur nəzdində çalışan bü-

tün üzv ölkələrin bərabər səviyyəli öhdəliklərindən asılı olur. Fərqli yanaşsaq,əgər 

hər bir ölkə əsasən öz maraqlarını güdürsə, o zaman ümumi xarici sərhəd haqqında 

danışmaq kifayət deyil. Bir şey müəyyəndir: daha təsirli sərhəd nəzarəti siyasi layi-

hə olub ehtiyaclar, nailiyyətlərin sübutu və artan əməkdaşlıq bacarıqları ilə aparılır.  

Dəniz sərhədlərinin nəzarəti  möhkəm zərurət duyan məsələdir və  fəaliyyət üçün 

hüquqi imkanları olan operativ AB-i çoxmillətli orqanın yaradılmasına baxılmalıdır. 

 

81

Qeyri qanuni dəniz keçidləri zamanı  İnsan alveri və ölümləri dəhşətləri indiyə kimi 

məlumdur, lakin başqa cür qaçaqmalçılıq və qanunsuz fəaliyyətlər mövcuddur ki, onlar 

da bütün AB-i sahilləri üzrə problemlər törədirlər. İndiki cavab tədbirləri toplusuna əla-

qə zabitləri, bir dəfəlik əməliyyatlar,portlarda yaradılan birgə işçi qrupları və ümumi 

qaydalar daxildir. Bunlar faydalı alətlərdir, lakin onların hüquqi və texniki limitləri var-

dır. Birgə  əməliyyatlar dil problemləri ilə,  əməliyyat metodlarında fərqliliklər və  ən 

önəmlisi bir üzv ölkə zabitinin başqa üzv ölkə ərazisində məhdud tapşırıqlar yerinə ye-

tirmək izni olduğundan hüquqi çətinliklərlə də üzləşmişlər. 

AB-nin Çoxmillətli Sahil Güvənliyi Korpusunun yaranması bu məsələlərin ço-

xu ilə məşğul ola bilərdi, özəlliklə də, quru sərhədlərindən fərqli olaraq, çoxlu də-

niz yoxlamaları portlardan kənar sularda aparılacaqdır. Bu cür struktur aşağıdakıla-

rı paylaşacaqdır: ümumi işçilər və prosedurlar, ümumi ierarxiya strukturu və opera-

tiv komanda, ümumi təlim  və dil, tərpənməz və mobil infrastrukturdan ümumi isti-

fadə etmə, məsələn, radar və peyklərdən, zabitlərin milliyətindən asilı olmayaraq 

dövlət hakimiyyətinin ümumi üstünlüyü və kimisə tutmaq və dövlət hakimiyyətinə  

təhvil vermək səlahiyyəti. Bu cür səylər ölkə və AB xərclərini azaldar. 

 

İsti Təqib 

 

Sərhəd boyu əməkdaşlığın məqsədi qanunsuz narkotik daşıma,psixotrop materi-

allar, silahlar, mədəniyyət inciləri, toksik və təhlükəli tullantılar və nüvə materialla-

rı və önəmli maliyyə problemləri yaradan, vergi ödənilməli malların qeyri –qanuni 

ticarətinin qarşısının alınması, təhqiqat aparılması və xüsusilə ciddi qanun pozuntu-

ları olan işlər üçün cinayət işi qaldırılması məqsədi güdür. 

Fövqaladə hallarda,sərhədboyu əməliyyatlar isti təqib törədə bilər və bu o hal-

larda olur ki, kimsə yuxarıda sadalanan qanun pozuntularından birini başqa üzv öl-

kəyə qarşı törədir və pozuntu müşahidə olunur və  bu ölkənin izni olmadan o şəxs 

dərhal təqib olunur. Eynilə,Konvensiya sərhədboyu müşahidə  təmin edir və onun 

vasitəsilə bir üzv ölkənin gömrük idarəsi başqa üzv ölkənin ərazisində ciddi pozun-

tunu törədən  şübhəli bilinən  şəxsi müşahidə etməkdə davam edir. Konvensiya, 

həmçinin, cinayət təhqiqatı çərçivəsində ekstradisiya olunmalı cinayət törədilibsə, 

üzv ölkə tərəfindən cinayətgarın geri alınmasını, üzv ölkələr üçün malların öz əra-

zilərinə nəzarətli göndərişinin təşkil olunmasını təmin edir. Konvensiya daha sonra 

müəyyən şərtlər altında məhdud zamanda keçirilən gizli təhqiqatlar üçün imkanlar 

verir, yəni gömrük işçilərinə saxta kimlik altinda qonşu üzv ölkənin ərazisində  giz-

li müstəntiq kimi hərəkət etməyə səlahiyyət verilməsini təmin edir. Bununla bağlı 

olaraq, hər iki ölkənin polisi birgə xüsusi təhqiqat qrupu yarada bilər. 

Konvensiya bütün bu formada olan sərhəd boyu əməkdaşlığın prosedur və şər-

tlərini müəyyən edir. İsti təqibi aparan bu milli qanunlara rəğmən, sərhəd boyü mü-

 

82

şahidə və  gizli təhqiqatlar geniş mənada bir birindən fərqlənir. Konvensiyanı ratifi-

kasiya edən hər bir üzv ölkə bəyan edə bilər ki, o Konvensiyanın spesifik maddələ-

rini ya tamamilə, ya da bir qismini yerinə yetirməyi boynuna götürmür. Bu cür bə-

yanatlar hər zaman geri çəkilə bilər. Digər tərəfdən,üzv ölkələr ikitərəfli əsasda, hə-

mən sahələrdə o maddələrin miqyasını genişləndirə bilər. 

2004 -cü ilin Sentyabrında, İspaniya və Fransanın ədliyyə nazirləri AB üzv öl-

kələri arasında 2002-ci ildə qəbul edilmiş Birlik Direktivi əsasında ilk Birgə Təhqi-

qat Qruplarını (BTQ) yaratdıqlarını bəyan etdilər.  Saziş AB ölkələri arasında qəbul 

edilmiş mövcud isti təqib razılığından daha da irəliyə getmişdir. Bu saziş güvənlik 

qüvvələrinə cinayətgarlar  Şenqen ölkələrinin açıq sərhədlərini keçdiyi zaman onla-

rı təqib etmək izni verir və bu saziş indiyə qədər AB ölkələri arasında ən uzağa ge-

dən sazişdir  və onların beynəlxalq terrorçuluğa qarşı yeni yollar axtarmalarından 

xəbər verir.BTQ-lər iki və ya daha çox ölkənin maqistratları  və müfəttişlərindən 

ibarət və məhkəmə polisi kimi çıxış edən birliklərdən təşkil olunur və iştirakçı döv-

lətlərin ərazisində axtarışlar aparmaq, istintaq etmək və  məhkəmə  qərarı ilə danı-

şıqlara qulaq asmaq səlahiyyətlərinə malikdir.  

BDQ-nin məqsədi ETA –nin üzvlərini və onların təəssübkeşlərini və başqa terror-

çuları ayırd etmək, tapmaq və saxlamaqdır. Madriddəki Audiencia Nacional və Paris-

dəki anti-Terror Məhkəməsini təmsil edən iki hakim terroru təhqiqat etmək üçün istis-

na səlahiyyətlərə malikdir və onlar 10 İspaniya və 10 Fransız polisindən təşkil olunmuş 

qrupları yönləndirirlər.Hər ölkənin polisləri digərinin ərazisində heç bir məhdudiyyət 

olmadan yerli polislərin malik olduğu səlahiyyət dərəcəsində fəaliyyət göstərirlər. 

İspaniya, həmçinin, eyni BDQ yaradıb İspaniyada fəaliyyət göstərdiyi hesab edilən 

və Fransa və Mərakeşdə qolları olan şübhəli terror maliyyələşmələri şəbəkələrini təhqi-

qat etmək istəyir. Məhkəmələr səlahiyyətləri olduğu məsələlər üzrə BDQ-lər yaratmağı 

başlaya bilər. Başqa halda, əgər sadəcə polis cəlb olunursa, o zaman bu iş ancaq dövlət 

təhlükəsizliyi nazirliyindən asılı olacaq və ya ədliyyə nazirliyi yeni BDQ-lər təsis edə-

cək. Baxmayaraq ki, qruplar insan alveri,narkotik və terrorçuluq üzrə çalışmalıdırlar, 

lakin onların topladığı dəlillər, həmçinin, “başqa cinayət hallarının aşkarlanması,istin-

taq edilməsi və cinayət işi aparılması və ictimai təhlükəsizliyə qarşı birbaşa və ciddi 

təhlükənin qarşısının alınması” üçün də istifadə edilə bilər.  

 

İrəliyə Doğru 

 

Genişlənmiş AB özünün hüdudları  çərçivəsində çalışmalıdır.Daha təhlükəsiz 

sərhədlər qurmaq, qala və ya divar hörmək kimi bir şey deyildir. Bu ancaq AB xa-

rici sərhədlərini qanuni qaydada keçmək üçün ümumi qayda və praktikalardan iba-

rətdir. Beləliklə, şəffaflıq, ictimai məlumatlılıq,xidmətin keyfiyyəti və sürəti və sə-

yahətçilərin konfidensiallığının qorunması üstün prioritet sayılır.Əgər məsələ ümu-

 

83

mi yanaşma vasitəsilə  sərhəd nəzarətini gücləndirməkdirsə, bu genişlənmiş Birlik 

vətəndaşların ehtiyac və qayğılarına daha da diqqətli və əlçatan olmalıdır  

Lakin, bu sektor üzərində demokratik hakimiyyət və nəzarət son dövrə qədər unu-

dulmuşdur. Sərhəd idarəetməsi üzərində demokratik mülki hakimiyyət və nəzarət  əhə-

miyyət daşıyır, çünki, xüsusiləşmiş polis qüvvələri olan sərhəd gözətçilərinin korrupsi-

yaya qoşulma,ayrımçılıq etmə,insan hüquqlarını pozma və  həddən artıq güc işlətmə 

potensialları vardır.  Şenqen  İnformasiya Sisteminin müəyyən aspektlərinin insan hü-

quqları,məlumat bazalarını qorumaq, sərhədlər boyu sərbəst yerdəyişmə və dəvəti ol-

mayan insanların səyahət hüququ məsələləri üzrə mühüm hüquqi çatışmazlıqları var-

dır. Şenqen rejiminə istisna tələbləri ilə dövət çıxış edirsə, o zaman nəzarət, hesabatlılıq 

və şəffaflıq qayğıları ortaya çıxır.Məhkəmə və hüquq sisteminin nəzarəti optimal dərə-

cədə deyildir. Buna görə də sərhəd idarəetməsinin, dövlətin addımlarına əsas yarada bi-

lən və sərhəd gözətçi xidmətinin səlahiyyətlərini müəyyən  edən, özünün xidməti bor-

cunu və məsuliyyətini dövlətə və kənar subyektlərə uyğun quran, yaxşı işləyən hüquqi 

çərçivəyə ehtiyacı var.Əvəzində, sərhəd təhlükəsizliyi hakimiyyətinin funksiyaları  və 

səlahiyyətləri legitimləşəcək və aydınlaşacaq və onların rolunun aydın olmayan tərəflə-

ri müəyyənləşəcəkdir. Digər tərəfdən, bu fəaliyyət sahəsində hüquqi perspektivin varlı-

ğı sərhəd xidmətlərinin daxili nizamnamələrini və beynəlxaq əməkdaşlığını öyrənməyə 

imkan verəcəkdir. Lazımlılığı xarici vasitələrlə də möhkəmlənən, hesabatlılığın daxili 

vasitələri eyni surətdə həyati məna daşıyır. Beləliklə, sərhəd idarəetmə xidmətləri təh-

lükəsizlik sektorunun başqa sahələri kimi ,çoxtərəfli və təsirli nəzarət mexanizmləri,he-

sabatlılıq və şəffaflıq tələb edir. 

 

Müdafiə və Təhlükəsizlik Sahəsində Terrorçuluğa Qarşı Mübarizədə Əmək 

Bölgüsünün Avropa və Amerikada Qəbul Edilən Müxtəlif Yanaşmaları 

 

Ölkədən və ya bölgədən, onun tarixindən,ənənəsindən,təcrübə və siyasətindən asılı 

olaraq müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əmək bölgüsü müxtəlif yanaşmalar doğurur. 

Məsələ ondadır ki, bir çox sahələrdə əmək bölgüsü üçün eyniliklər  və ya ideal yollar 

yoxdur. Bu gün bu, Amerika və Avropanın terrorçuluğa qarşı atdığı müxtəlif addımlar-

da daha çox görünür. Baxmayaraq ki, ola bilər ki, terrorun məhv edilməsində son nəti-

cədə heç bir fərq olmayacaq, lakin onun yolları və vasitələri üzərində olacaqdır. Yollar, 

ABŞ-ın okeandan kənar səhnələrdə tutduğu daha çox  hücum istiqamətidir və həmçi-

nin, daxili təhlükəsizliyi  təmin etmək üçün daha geniş  səylərdir və onun vasitələri 

Avropanın edə biləcəyi hər şeydən daha da yüksəkdə durur. 

Başlanğıc nöqtəsi Avropa və Amerika üçün aşağı- yuxarı eynidir. Terrorçuluğa 

qarşı mübarizə  vətənin  təhlükəsizıliyini  və müdafiəsini  və başqa addımları  tələb 

edir.  Təhlükəsizlik  ölkə daxilində terrorçu hücumların qarşısını almaq üçün, onun 

terrora qarşı zəif nöqtələrini azaltmaq üçün, zərəri minimuma endirmək və baş ve-

 

84

rən hücumlardan özünə gəlmək üçün edilən səylərdir. 

Müdafiə suverenliyin,ərazinin,əhalinin və mühüm dövət infrastrukturlarının xa-

rici təhlükələrə və işğala qarşı qorunmasıdır. Başqa fəaliyyətlər üçün, həm təhlükə-

sizlik, həm də müdafiə sektoru terror təhlükələrinə qarşı durmağı  və  əməkdaşlıq 

üçün maneə olan keçmiş  sədləri dağıtmaq üçün birlikdə fəaliyyətlərini uzlaşdırma-

ğa razılaşmalıdırlar. Bunları həyata keçirmək üçün əsas, Avropa və Amerkada mü-

əyyən mənada eynidir:  vəzifələri, terrora qarşı addimlar,əks-terror addımları və 

nəticələrlə mübarizə kimi üç yerə böldülər. Terrora qarşı addımlar müdafiə xarak-

teri daşıyır və  əhalinin zəif nöqtələrinin azaldılmasına yönəlmiş bütün tədbirləri 

əhatə edir: insanlar, onların yemək və su təhcizatı;sosial strukturlar; nəqliyyat və 

xəbərləşmə sistemləri; mühüm ölkə infrastrukturları.  Əks-terror addımları  bütün 

aktiv,öncədən xəbərdarlıq edilməyən,hücum və cavab tədbirlərini əhatə edir və öl-

kə daxilində və xaricdə terrorçuların müəyyən edilməsini,yerlərinin müəyyənləşdi-

rilməsini və çəkindirmə, qarşısını alma,qadağan etmə və dağıdılmasını nəzərdə tu-

tur.  Nəticələrlə mübarizəyə    bütün səylər daxildir: hazırlıq və ya sonrakı addım-

lar,terror hallarının təsirinin məhdudlaşdırılması, vəziyyətin stabilləşdirilməsi və  

nəzarətə götürülməsi; və vurulan zərərin aradan qaldırılması.  

Strateji olaraq, ABŞ yeni təhlükə və təhdidlərə yeni Milli Təhlükəsizlik Strategi-

yası

48

 ilə cavab verdi. Bu strategiya, düşmənın ABŞ-ın  ərazisinə  və ya xaricdəki 

Amerkan qüvvələrinə qarşı nüvə,radioloji, kimyəvi və bioloji hücumu başlamazdan 

öncədən   hərbi zərbə və qizli qüvvələrdən istifadəyə çağırır.Ölkəni müdafiə etmək 

tapşırığı görünür ki,dramatik olaraq dəyişmişdir

49

.  Və qlobal miqyasda terrorçulara 

qarşı müharibə qeyri-müəyyən zamanla ölçülən qlobal iş kimi görünür və strategi-

yada deyildiyi kimi,”uzun zaman ərzində çoxsaylı  cəbhədə xüsusi gözəgörünmə-

yən düşmənə qarşı mübarizə aparılcaqdır

50

”. Beləliklə,yeni təhlükənin assimmetri-

yasının gətirdiyi nəticə, cavabverici mövqedən aktiv önləyici mövqeyə  dəyişim, 

“özünü-müdafiə hüququndan istifadə edib terrorçulara qarşı önləyici hərəkət et-

                                                            

48

 Amerika Birləşmiş Ştatlarının Milli Təhlükəsizlik Strategiyası,Vaşinqton 2002. Gizlilik 

şifrəsi birgə olaraq Milli Təhlükəsizlik Prezident Direktivi17 və Daxili Təhlükəsizlik 

Prezident Direktivi4 kimi bilinir. Bunun ardınca 5 əlavə Milli Strategiyalar gəlir (1) Ölkə 

Təhlükəsizliyi; (2)Terrorla Mübarizə;(3) Kütləvi Qırğın Silahlarına qarşı Mübarizə; (4) 

Mühüm İnfrastrukturun və Əsas aktivlərin Qorunması; və (5) Kiberməkanın Təhlükəsizliyi. 

49

  Ağ Evin ön sözü: “ Keçmişdə Amerikanı  təhlükə altında qoymaq üçün  düşmənlər böyük 

ordular və böyük sənaye imkanlarına sahib olmalı idilər. İndi fərdlərin gizli şəbəkələri bir tankı 

almaq üçün sərf edilən maliyyədən az xərclə bizim sahillərə böyük xaos və  məhrumiyyətlər 

gətirə bilər.Terrorçular açıq cəmiyyətlərə soxulmağa təşkil olunur və yeni texnologiyanın 

gücünu bizə qarşı çevirir. Bu təhlükəni aradan qaldırmaq üçün bizim cəbbəxanamızda olan hər 

bir alətdən -hərbi güc, daha yaxşi daxili təhlükəsizlik, hüquq mühavizə,kəşfiyyat və terror 

maliyyəsinin qarşısını almaq üçün qətiyyətli səylərdən istifadə etməliyik”.     

50

 İbid.,p,5 

 

85

mək....”, “bizim ən yaxşı müdafiəmiz ən yaxşı hücumumuzdur...” olmuşdur. “Təh-

lükə çox olduqca, ona qarşı hərəkət etməməyin riski də azalır- və hətta düşmənin 

hücumunun harada və nə zaman baş verəcəyi qeyri-müəyyən qaldığı halda da, ön-