10-mavzu. Mutaxassisliklarga ixtisoslashgan tizimlar va dasturlar Reja

1.4-chizma. Boolean palitrasi. 
Ushbu misol Mathcad ishlashining xususiyatlarini namoyish qiladi. 
1.Formulalar kitobda qanday yozilsa Mathcad da ham shunday yoziladi. 
2.Qaysi amalni birinchi bajarishni Mathcad o‟zi aniqlaydi. 
3.“ =“ belgisi yozilgandan keyin Mathcad natijani chiqaradi. 
4.Operatorlar kiritilgandan so‟ng kiritish maydonchasi deb nomlangan to‟g‟ri to‟rtburchakni 
ko‟rsatadi. 
5.Ekrandagi ifodalarni tahrir qilish mumkin. 
MathCadda funksiya va grafiklar. 
O‟zgaruvchi va funksiyalarni aniqlash. 
Mathcadda o‟zgaruvchi va funksiyalarni aniqlash mumkin.

---

Masalan t o‟zgaruvchini aniqlash uchun t: kiritish lozim natijada hosil bo‟ladi, 
bo‟sh maydonchaga ixtiyoriy son kiriting. Shu bilan t o‟zgaruvchini aniqlash tugaydi t
10
:

. 
Ana shu tartibda har qanday o‟zgaruvchini aniqlash mumkin. Bu yerda “:=”o‟zlashtirish 
operatori vazifasini bajaradi, yani = dan o‟ng tarafdagi qiymatni “=” dan chap tarafdagi 
o‟zgaruvchiga o‟zlashtiradi. Biz bilamizki dasturlash tillarida lokal va global o‟zgaruvchi 
tushunchasi mavjud, bu yerda ham bu tushuncha bor. Agar o‟zgaruvchi t:= ko‟rinishda aniqlansa 
u lokal o‟zgaruvchi bo‟ladi. Global o‟zgaruvchi esa quyidagicha aniqlanadi 
10

t
. 
Misol keltiramiz, 
Lokal va Global o‟zgaruvchilarni e„lon qilinishi. 
2
Mathcad ishchi hujjatni tepadan pastga va chapdan o‟ngga qarab o‟qiydi. Yuqorida 
keltirilgan misolda, agar ifodani qiyMatni hisoblashda o‟zgaruvchilar ifodadan pastga e„lon 
qilingan bo‟lsa, ifodani qiyMatni hisoblashda xatolik yuz beradi. Global o‟zgaruvchilarda esa 
ifoda qayerda yozilishidan qat„iy nazar ifodada global o‟zgaruvchi qatnashgan bo‟lsa unda tasir 
qiladi. 
Mathcad da funksiyani ham aniqlash mumkin. Masalan f(x)=x2 funksiyani qanday 
aniqlashni ko‟rib chiqamiz. 
2
Mathcad Users Guide, Parametric Technology Corporation, 140 Kendrick Street, Needham, MA 02494 USA, 90 page
t


---

1.
f(x): ni tering natijada f(x):=■ hosil bo‟ladi. 
2.
x2 ni tering natijada f(x):=x2 funksiya hosil bo‟ladi. 
Bu yerda f funksiya nomi x esa funksiya argumenti. Funksiyaning ixtiyoriy nuqtadagi 
qiyMatni hisoblash mumkin. Masalan f(3)=9 , f(5)=25, f(4)=16. Xuddi shu tartibda ikki 
argumentli, uch argumentli va n argumentli funksiyani aniqlash mumkin. Masalan ikki 
argumentli funksiyani qanday aniqlashni ko‟rib chiqamiz. T(x,y):=x2+y2 , T(2,1)=5, T(2,2)=4. 
Mathcad takroriy yoki iteratsion hisoblashlarni amalga oshirishi mumkin. Bunda u diskret 
argumentli o‟zgaruvchilardan foydalanadi. Masalan x o‟zgaruvchining 10 dan 20 gacha 1 qadam 
bilan 
2
2
x
ifodaning qiymatlarini hisoblash talab qilingan bo‟lsin. Buni quyidagicha amalga 
oshirish mumkin. 
1.x:=10,11 ifodani tering
2.; 20 ifodani tering
natijada x:=10,11..20 hosil bo‟ladi, bu yerda .. faqat ; tugmasi orqali qo‟yiladi aks holda xato 
hisoblanadi. Agar oraliq berilgan bo‟lsa qadamni aniqlash quyidagicha bo‟ladi. Birinchi qiymat 
kiritiladi va “ , ” dan so‟ng ikkinchi son kiritiladi ular orasidagi ayirmani qadam sifatida oladi 
agar ” , “ dan keyin son ko‟rsatilmasa qadamni 1 ga teng deb oladi. Diskret argument 
aniqlangandan keyin, shu o‟zgaruvchini kiritib “=” ni kiritsak bizga jadval shaklida diskret 
o‟zgaruvchining qiymatlari keltiriladi. Boshqa dasturlash tillari kabi Mathcad da ham o‟zimiz 
ixtiyoriy funksiyani e`lon qilishimiz mumkin oldindan yaratilgan maxsus standart funksiyalardan 
foydalanishimiz mumkin. Masalan: sin(x), cos(x), ln(x) va boshqa funksiyalar.
Funksiyalarni qanday aniqlashni, funksiya diskret argumentning qiymatlarida hisoblashni 
va standart funksiyalardan qanday foydalanishni quyidagi misollarda keltirilgan.