100 ichida o'quvchilarni nomanfiy butun sonlarni nomerlashni o’rgatish metodikasi. Reja: Kirish. Asosiy qism

100 ichida qo’shish va ayirish

Dasturga ko’ra 100 ichida sonlarni qo’shish va ayirishni o’rganishda o’quvchilar qo’shish va ayirishning barcha hollari uchun hisoblash usullarini o’rganibgina qolmay, ma’lum nazariy bilimlarni ham egallashlari kerak. Ular sonni yig’indiga, yig’indini songa qo’shish, yig’indidan sonni, sondan yig’indini ayirish, qo’shish va ayirish komponentlari va natijalari orasida o’zaro bog’lanishlar.

Bolalar dastlab qavslarni kiritish bilan tanishadilar. Qavsli ifodalarni kiritishga tayyorgarlik maqsadida o’qituvchi ikkita- uchta ifodaga 2 tadan kartochka tayyorlanadi.
Masalan, 7+ (8+5) ifodaga (2 tadan) y 8+5 va 7+13 dan iborat ikkita kartochka tayyorlaydi. O’qituvchi nabor palatnosiga 8+5 yozuvli kartochkani qo’yadi. Bu yozuvni “yig’indi” so’zidan foydalanib o’qishni aytadi: yig’indini hisoblang.
“Endi 8 va 5 sonlarining yig’indisiga 7 ni qo’shing.” (nabor palatnosiga + va 7 raqamli kartochkalar qo’yiladi (13+7=20)). Ana shunday tayyorgarlikdan so’ng o’qituvchi bolalarni qavs bilan tanishtirishga o’tadi.
Bolalar, 8 va 3 sonlarining ayirmasiga 2 ni qo’shishimiz kerak. Mana bu kartochkaga qarang. Bu yozuv nimani bildiradi. (8 va 3 sonlarining ayirmasini). Bu ayirmaga 2 ni qo’shamiz. (+ ishorasini qo’yadi, oq fonda 2 soni yozilgan kartochkani qo’yadi). Ayirmani hisoblang., (5 hosil bo’ladi.). ayirmaga 2 ni qo’shing. Necha hosil bo’ladi? (7). Misolni yozadi. Bizda 8-3 yozilgan kartochka yo’q. shuning uchun men 8 va 3 sonlarining ayirmasini 8-3 ni doiracha bilan o’rab qo’yaman. (hosil bo’lgan 8-3 yozuvni o’raydi: (8-3.) Bu ayirmaga 2 ni qo’shaman. (+ ishora va 2 sonini yozadi;)ushbu yozuv hosil bo’ladi: 8-3)+3). Yana bir marta o’qing. (8va 3 sonlarining ayirmasiga 2 ni qo’shing).
Daftarda bunday yozuvlar yozganda doirachaning yuqori va pastki qismlarini chizmasdan faqat bir qismi chiziladi, faqat qavslari qoladi. Qavslar dastlab 8 va 3 sonlarining ayirmasini topishni, so’ngra unga ikkini qo’shish kerakligini anglatadi.
Son’gra bolalar qo’shiluvchilarni ularning yig’indisi bilan almashtirishni o’rganishga kirishadilar va bu xossa yordamida misollarni turli usullar bilan yechishni o’rganadilar. Bu paytga kelib o’quvchilar sonlar yig’indisi va sonlar ayirmasi matematik ifodalarini o’zlashtirishlari kerak. Qo’shiluvchilarni ularning yig’indisi bilan almashtirishni o’rganishni ko’rgazmali vositalar yordamida olib boriladi. Darslikda rasmlar tavsiya qilinib, mavzuni tushuntirish chog’ida ularni xuddi shunday narsalar bilan almashtirish mumkin.
Rasmni, undan ham yaxshisi natural narsalarni va ularga tegishli yozuvlarni qarab chiqayotgan o’quvchilar qo’shishning bu xossasi bilan tanishdilar, chunki rasm yechishning har bir qadamini, har bir bajarilayotgan amalni ko’rsatadi. Bu esa natijani topishning har xil usullarini oo’zlashtirishga imkon beradi.
Masalan, birinchi, (5+2)+1=8 yozuvni va masalaga berilgan rasmlarni qarab chiqar ekanlar, bolalar misolning chap tomonini o’qiydilar (5 va 2 sonlari yig’indisiga 1 ni qo’shish) va har bir son qanday tasvirlanganini tushuntiradilar (birinchi qo’shiluvchi 5 ta rezinka koptokni, ikkinchisi esa 2 ta futbol to’pini, qo’shish kerak bo’lgan son esa 1 ta bolalar koptogini tasvirlaydi). So’ng ikkita qushni yonma yon qo’shiluvchilarni ularning yig’indisi bilan almashtirish xossalarini qo’llashga doir mashqlar keltiriladi, ular hisoblash usullarini o’zlashtirishga tayyorlaydi. Masalan, ikkita qo’shni qo’shiluvchini ularning yig’indisi bilan almashtirib, qulay usul bilan hisobla: 5+9+1, 3+14+6, 30+50+4.
100 ichida qo’shish va ayirish usullari, asosan sonlardan birini xona qo’shiluvchilarini yig’indisi bilan almashtirish, so’ngra birlarni birga, o’nlarni o’nlarga qo’shish va birlarni birlardan, o’nlarni o’nlardan ayirishga keltiriladi.
Bu usullarning mohiyati shundaki, ko’pdan ko’p mashqlarni bajarish jarayonida o’quvchilarda amallarni ma’lum bir qat’iy ketma ketlikda bajarish malakasi ishlab chiqiladiki, bu qo’shish yoki ayirishning yangi yangi hollari uchun usullar topish malakasini shakllantiradi. Usul o’zlashtirib olgancha, hisoblash malakasini shakllantirish bo’yicha maxsusu ish o’tkaziladi. Shuning uchun har qaysi darsga turli shakllarda hisoblashga doir mashqlar keltiriladi: misollar yechish, jadvallarni to’ldirish, ifodalarni taqqoslash va h.k. yangi usullarni o’rgana borilar ekan, ularni ilgari o’rganilgan usullar bilan aralashtirib qo’shib turish kerak, bu usullarni aralashtirganda yo’l qo’yiladigan xatolarni oldi olinadi. Shunday qilib 100 ichida istalgan sonlar ustida amallar bajarishning ongli malakalarini egallashlari kerak, 100 ichida istalgan sonlarni qo’shish va ayirish natijalarini tez va to’g’ri topishlari, bir xonlai sonlarning yig’indisini yoddan bilishlari kerak.
Nomerlash davomida 11-20, keyin 21-100 ichida sonlarni nomerlash qaraladi. 1-,2-, ....o'nliklarni hosil qilish, birgalikda o'nliklarni, ya'ni o'nli sanoq sistemasining mohiyati tushuntiriladi. Keyingi sinflarda 100 ichida, 1000 ichida va ko'p xonali sonlar og'zaki va yozma nomerlash, arifmetik amallar bajarish, komponentlarning nomlarini o'rgatishlar amalga oshiriladi.
Nomerlashni bilish natijasida o'quvchilar quyidagilarga erishadilar:
1 dan 10 gacha sonlar ketma-ketligini yaxshi o'zlashtirish.
Narsalarni sanashni va sanash tartibi ko'rsatilganda har bir narsaning tartib nomerini aytib bera olishi.
Sonlarning 1 dan 10 gacha har bir son qanday hosil bo'lishi (1 ni qo'shish yoki 1 ni ayirish bilan).
Raqamlarni o'qiy olishlari va har bir raqamga mos keladigan narsalar to'plamini mos keltirishi.
Sonlarning katta, kichik, tengliklarini bilish.
2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 sonlarini bir necha qo'shiluvchilardan iborat qilib yoza olishni.
Doira, kvadrat, uchburchakni bir-biridan farq qila bilishlari va nomini ayta olishlari kerak.
Birinchi o'nlik ustida ishlashda uch bosqich ajratib turiladi:
Tayyorgarlik davri,
Nomerlashni o'rganish,
Arifmetik amallar (qo'shish va ayirish)
100 ichida nomerlash quyidagi masallarni o’z ichiga oladi:
1. O'quvchilarni yangi sanoq birligi o'nliklar bilan tanishtirish.
2. Xonalar bo'yicha tushuncha, ikki xonali sonlar ikkita raqamdan, birlik va o'nlikdan iboratligini, bitta o'nlik esa o'nta birlikdan iboratligini o'rgatish.
3. 46 sonidagi ikkita raqam bir sonni bildirishini tushuntirish
4. Raqamlar kka xonasini bilganliasoslangan holda qo'shish va ayirish ko'nikmalarini shakllantirish.
5. Ikki xonali sonlarni bilganlikka asoslanib yangi o'lchov birliklari uzunlik ( ds.m. ) haqida tushuncha berish.
6. 100 ichida sonlarni nomerlashni o'rgatishda pred¬metlarni bittalab va huruhlab sanashga o'rgatish:
7. 100 ichida sonlarni o'qish va yozishga o'rgatish xona birliklari bilan tanishtirish

. Yuz ichida sonlarni nomerlashni o’rganishga doir mashqlar tizimi.

1. 
   Qavslarni natija to’g’ri bo’ladigan qilib qo’ying:
   

30-7+3=20 20-9-9=2
40-6+2=32 6+7-5=8

2. 
   Misollarni tekshirish bilan yeching.
   

78+5=83 80-9=71 64+3=67
83-5=78 71+9=80 67-3=64….

3. 
   Birinchi misolning natijasidan foydalanib, ikkinchi misolning natijasini hisoblang.
   

8 ×6=48 9× 4=36 15×2=30
6×8 = 4×9 2×15

4. 
   Yulduzchalar o’rniga > < yoki = belgisini qo’ying.
   

6×3 * 3×6 7×4+5 * 5×7
2×9 * 9×3 8×7-8 * 7×8

5. 
   Yulduzchalar o’rniga yozilmagan amal ishorasini qo’ying.
   

7* 2= 2×7

3×4 =4* 3
.