11 Amaliy mashg’ulot

11 - Amaliy mashg’ulot

Qirqimlar va kesimlar O`z DSt 2.305:97. Detalning ikki ko`rinishiga bog`liq holda uning uchinchi ko`rinishini qurish va zarur qirqimlar bajarish. O'qituvchi boshchiligida XChI bajarish.

Qirqim shartli tasvir bo’lib, unda buyimning tekislik bilan kesilgan joyi va tekislik orqasida joylashgan, lekin kuzatuvchiga ko’rinadigan qismlar ko’rsatiladi.Kesuvchi tekisliklarning fazoviy vaziyati chizmada kesim chizig’I yoki iz deb ataladigan chiziqlar bilan ko’rsatilishi zarur . (11.18-chizma)

Kesuvchi tekislikning gorizontal prayeksalar tekisligiga nisbatan joylashishiga qarab qirqimlar uch xil: vertikal, gorizontal va qiya bo’ladi. Vertikal qirqim frontal va profil qirqimlarni o’z ichiga oladi.(11.19-chizma)

frontal qirqim profil qirqim

11.18-chizma 11.19-chizma
Qirqimlarning turidan qati nazar ular odiiy va murakkab bo’lishlari mumkin, bu kesuvchi tekislikning soniga bog’liq. Agar buyimning ichki tuzulishi bittat ekislik bilan
rorizantal qirqim (11.20-chizma)

11.20-chizma
kesib ko’rsatilgan bo’lsa qirqim oddiy bo’ladi. 11.21-chizma
Agar bitta qirqimni xosil qilishda ikkita, uchta va xakazo tekisliklardan foydalanilsa, qirqim murakkab bo’ladi.
.
11.21-chizma
Murakkab qirqimlar o’z navbatida pog’onali va siniq qirqimlarga bo’linadi. Pog’onali qirqimlarda kesuvchi tekisliklar bir-biriga parallel bo’ladi,siniq qirqimlarda esa kesuvchi tekisliklar o’zaro kesishadi. (11.22-chizma)
Ba’zi qirqimlar bo’ylama qirqim yoki ko’ndalang qirqim deb yurutiladi. Bo’ylama qirqim xosil qilish uchun tekislik buyum uzunligi yoki balandligi bo’yicha yo’nalgan bo’lishi kerek

11.22-chizma

Agar kesuvchi tekislik buyum uzunligiga yoki balandligiga perpendikulyalar bo’lib yo’nalsa ko’ndalang qirqim xosil bo’ladi. Qirqimlarni chizishga uzuq shitrih chiziq ishlatiladi, u kesuvchi tekislikning tegishli proyeksiyalar tekisligidagi izini bildiradi masalan, kesuvchi gorizontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa uzuq shitrix chiziq bu tekislikning frontal izini ifoda qiladi. Shtrix chiziqlar kesim boshida va oxirida ko’rsatiladi. Lekin murakkab qirqimlarda bukilish joylarida xam ko’rsatish zarur. 11.23-chizma
Agarda kesuvchi tekisliklar o`zaro parallel bo’lsa “pog’onali” deb yuritiladi;

11.23-chizma
Qirqimlar uchun belgilangan yozuvlar
Chizmada ko’rsatilgan kalta yo’g’on chiziqcha kesuvchi tekislikning joylashuv holatini, o’q chizig’i esa qarash yo’nalishini ko’rsatadi.(11.24-chizma )
`
11.24-chizma
Kesuvchi tekisliklarning o’zaro joylashishiga ko’ra qirqimlar quyidagicha nomlanadi: (11.25-chizma) Chizmalarda qirqimlar quyidagicha joylashtiriladi
Gorizontal (1) , frontal (2) va profil (3) qirqimlar

11.25-chizma

Detalning ikki ko`rinishiga bog`liq holda uning uchinchi ko`rinishini qurish va zarur qirqimlar bajarish.(11.26-chizma)

11.26-chizma
Qirqimlarni chizishga uzuq shitrih chiziq ishlatiladi, u kesuvchi tekislikning tegishli proyeksiyalar tekisligidagi izini bildiradi masalan,(11.27-chizma)

11.27-chizma

kesuvchi tekislik frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa uzuq shitrix chiziq bu tekislikning gorizantal izini ifoda qiladi. (11.28-chizma)



11.28-chizma

Qirqimlarni chizishga uzuq shitrih chiziq ishlatiladi, u kesuvchi tekislikning tegishli proyeksiyalar tekisligidagi izini bildiradi masalan(11.29-chizma)

11.29-chizma

Kesuvchi tekislik profil proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa uzuq shitrix chiziq bu tekislikning gorizantal izini ifoda qiladi. (11.30-chizma)

11.30-chizma
Shtrix chiziqlar kesim boshida va oxirida ko’rsatiladi. Lekin murakkab qirqimlarda bukilish joylarida xam ko’rsatish zarur .
Xamma qirqimlarda kesim chiziqlarining boshi vaoxiri rus alfavitining bosh xariflari bilan belgilanilishi va qirqim tepasiga A-A tepadagi yozuv yozilib, ostiga chizib qo’yilishi zarur. Ba’zi xollarda (murakkab qirqimlarda) bukilish joylari xam xarflar bilan belgilanadi.Detalning qirqilgan joyi shtrixlab qo’yiladi. Bu bilan chizmani o’qish osonlashadi. (11.31-chizma)

11.31-chizma
Endi qirqimlarning xosil qilinishini quydagi misollarda tushuntiramiz. (11.31-chizma)da buyumning frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lgan P tekislik bilan kesilishi ko’rsatilgan. Bu tekislik gorizontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar va u bilan A-A to’g’ri chiziq bo’yicha kesishadi. Demak, A-A to’g’ri chiziq P tekislikning H dagi izi, yani kesim chizig’i. Buyumning P tekislikdagi qismi shtrixlab qo’yilgan. Agar buyumni H va V tekisliklarga proyeksiyalab, so’ngra bu tekisliklardan bir tekislik xosil qilinsa buyumning kopmleks chizmasi xosil bo’ladi. Bu yerda buyumning bosh ko’rinishi o’rnida ining frontal qirqimi tasvir qilingan. Qirqimning tepasiga A-A belgi yozilib, uning ostiga chizib qo’yiladi. Endi bu chizmaga qaragan kishi fikran ko’z oldiga keltira oladi, buni chizmani o’qish deb aytiladi (11.32-chizma a,b)



a)

b)
11.32-chizma