11-Mavzu:Estetika kategoriyalari
Reja:
1.
“Estetika” kategoriyalarining falsafiy mazmuni va mohiyati.
2.
Estetika his-tuyg„u, Estetik qarashlar
Go‘zallik – estetikaning asosiy kategoriyasidir. Go‘zallik
- nafosat olamining
mag„zi,
asosiy belgisi, bosh xossasi, asosiy mohiyatini tashkil etadi.
Shu bois
estetikani go„zallik haqidagi fan, go„zallik falsafasi ham deb ataydilar.
Estetika his-tuyg‘u
, eng avvalo go„zallikni his etish jarayonini anglatadi. e
stetik
orzu
esa go„zallikni inson xohlagan u yoki bu tasavvurlar tarzida ifodalaydi.
Estetik did
bo„lsa, ko„p jihatdan shaxs va jamiyat nimani go„zallik sifatida, nimani
xuniklik sifatida idrok etishida namoyon bo„ladi.
Estetik qarashlar
– go„zallikning tabiati va mohiyati haqidagi fikrlarni anglatadi.
Go„zal, ijobiy his-tuyg„u uyg„otadigan narsani ko„rsatish ancha oson. Lekin o„sha
narsa nima uchun go„zal ekanini tushuntirib berish qiyin.
Aflotun fikricha
: go„zallik vujudga kelmaydi va barbod bo„lmaydi,
balki u vaqt
va makon tashqarisida amal qiladi. Go„zallik tuyg„usidan yuqoriroq tabiatga molik
bo„lgani uchun his tuyg„u vositasida anglash mumkin bo„ladi.
Gegel ta’biricha:
Mutloq ruh-g„oya go„zallikning namoyon bo„lishidir. His-
tuyg„u qobig„iga ega bo„lgan mutloq ruh- g„oya, ya‟ni porlab turgan narsagina
go„zaldir. San‟at go„zallikning asl makonidir. Gegel
simmetriya tushunchasiga
katta e‟tibor beradi. Uningcha simmetriya qoidasiga binoan,
shunday narsa
go„zalki, agar undagi tug„ma belgilar to„la tarzda namoyon bo„lsa; shunday daraxt
go„zalki, agar undagi tug„ma belgi (olma, anjir, anor)lari to„la va bevosita ko„rinsa.
Shunday inson go„zalki, agar unda yaxshi insoniy fazilatlar va sifatlar
mujassamlashgan tarzda ifodalansa.
Arastu: go„zallikni
moddiy olamning moslik, aniqlik, hamohanglik,
mezon-
o„lchovlik kabi miqdorli va makonli tavsiflari bilan bog„lab mushohada qiladi..
«Garmoniya» asosida go„zallik zaminida inson va narsaning bir-biriga muvofiqligi,
loyiqligi, mosligi aqidasi yotadi... «o„ta kichik narsa go„zal bo„la
olmas edi,
chunki, juda oz vaqt ichidagi tasavvur qorishib ketadi.
Go‘zallik –
bu voqelik (tabiat, jamiyat, san‟at) hodisasi bo„lib, biror narsaga his-
tuyg„u orqali ta‟sir o„tkazish bilan insonda jismoniy va ma‟naviy kuchlar
oqimining ko„payishiga,
shodlik zavqlanish, ma‟naviy qoniqish vujudga kelishga
imkon yaratayotgan jarayondir.
Go‘zallik
ijtimoiy ahamiyatga molik hodisadir. Go„zallik hamisha foydali, lekin u
alohida turdagi foyda –
u avvalo, insonga, jamiyatga, tarao„o„iyotga ma‟naviy
foyda keltiradi. Go„zallik inson erkinligining ramzidir.