11-mavzu. Islom dini va tarixi (2-soat) Reja: Arabistondagi islomgacha davrdagi ijtimoiy siyosiy Sharoit

§-16. Islomda ayolning maqomi
Islom dini erkak va ayolga bir xil huquqlar berib, ularga bir xil burchlarni yuklaganini, faqat jinslar o’rtasidagi fiziologik va psixologik tafovutlar talab qiladigan hollar bundan mustasno. Hadisda: —Ayollar
erkaklarning opa-smgillaridirll, deyiladi.
Biroq islom dini ayollarning huquqlarini ta‘minlovchi qonunlarni
e‘lon qilish bilan cheklanib qolmadi, balki ularning jamoat va siyosiy hayotda faol ishtirok etishi uchun sharoit yaratdi. Islom tarixida ayollar xalifa va hukmdorlarga nasihat qilganliklari, ularning qaror va farmonlariga norozilik bildirganliklari haqida ko’plab misollar bor.
Ularning savollariga javoban Qur‘on oyatlari va shariat ko’rsatmalari nozil qilingan.
Islom dini ayollarni hatto siyosiy masalalarda ham otalari va erlariga qaram qilmaydi va shuning uchun Muhammad payg’ambar to’g’ridanto’g’ri ayollardan qasam ichganlar, bu oyatga amal qilgan holda: —Agar mo’mina ayollar sizning oldingizga kelsalar, shirk keltirmaslikka
qasamyod qilsalar. Allohim, o’g’irlik qil, zino qil, bolalaringni o’ldir, qo’loyoq orasiga bo’hton qo’y, yaxshi ishlarda senga itoatsizlik qil, so’ngra
ulardan qasam ichl (60-surasi, 12-oyat).
Ayollarning jamiyat hayotidagi ishtiroki faqat axloqiy me‘yorlar va ayollarning onalik va nikoh burchlarini bajarish uchun javobgarligi bilan cheklanishi mumkin. Payg’ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning
hayotiy amaliyotlari musulmonlar turli masalalarda ayollar bilan
maslahatlashishlari kerakligining ajoyib namunasi edi. Solih xalifalar muntazam ravishda payg’ambarning xotinlari va boshqa nufuzli
sahobalariga maslahat so’rab murojaat qilar edilar, Umaviylar va Abbosiylar davrida xalifalarning onalari va ayollari ko’pincha muhim davlat qarorlarining qabul qilinishiga ta‘sir ko’rsatardi.
Musulmon davlatlarida ayollar osonlik bilan olimlar, voizlar, jamoat arboblari darajasiga ko’tarilgan. Ular shikoyatlar devonini boshqargan va boshqa davlat lavozimlarida ishlagan. Advokatlar faqat ayolni qozi lavozimiga tayinlash to’g’risida ixtilof qilganlar. Aksariyat imomlar bunga yo’l qo’ymagan bo’lsalar ham, Abu Hanifa va Ibn Jarir Tabariy kabi taniqli olimlar bunday tayinlanishni qonuniy deb bilishgan.
Ayollarning davlat ishlarida ishtirok etish huquqi tan olinishining yaqqol dalili ular tomonidan taqdim etilgan xavfsizlik kafolatlarining tan olinishidir. Ummu Hani ismli bir sahobaning ikki qarindoshi qo’lga olinib, ularni o’z himoyasiga oldilar va Payg’ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) uning ishini halol deb bildilar. U unga dedi: "Siz xavfsizlikni
kafolatlagan har bir kishining xavfsizligini kafolatlaymiz".
Musulmon jamiyatida kelajak avlodlarning ma‘naviy va intellektual salomatligi ko’p jihatdan ayollar tarbiyasiga alohida e‘tibor qaratiladi. Mo’minlarning onasi Oysha onamizning ilohiyot, adabiyot va boshqa
fanlarda shunday yuksak cho’qqilarni zabt etgani bejiz emaski, hatto taniqli hamkasblari ham unga maslahat so’rab murojaat qilishgan. U shu qadar tez-tez boshqa ulamolarning hukmlarini sharhlab, ularning
kamchiliklarini eslatib turardiki, Imom az-Zarkoshiy bu haqdagi
rivoyatlarni alohida kitobda to’plagan.
Ommabop e‘tiqoddan farqli o’laroq, musulmon ayol o’qish va ishlash, ijtimoiy faoliyat bilan shug’ullanish va o’z fuqarolik pozitsiyasini ifoda etish huquqiga ega. Vaholanki, ayolning asosiy burchi hamisha oila g’amxo’rligi va farzandlar tarbiyasi bo’lib qoladi.