11-mavzu Mulohaza. Xulosa chiqarish Reja

II. Almashtirish (lot.–conversio) shunday mantiqiy xulosa chiqarish usuliki, unda xulosa
berilgan mulohazadagi sub’ekt va predikatning o‘rnini almashtirish orqali keltirib chiqariladi: 
Almashtirishda berilgan mulohazadagi terminlar hajmi e’tiborga olinishi shart.
Juz’iy inkor mulohazadan (0) almashtirish usuli bilan xulosa chiqarib bo‘lmaydi. 


Almashtirishga misol: 

A.Hamma shifokorlar oliy ma’lumotlidir.
I. Ba’zi oliy ma’lumotlilar shifokorlardir. 
Demak, almashtirish usuli qo‘llanganda mulohazadagi sub’ekt va predikat hajmi
aniqlanadi va shu asosda mulohazadagi terminlar o‘rni almashtirilib, xulosa chiqariladi. Bu usul, 
ayniqsa, tushunchaga berilgan ta’riflarning to‘g‘riligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
III. Predikatga qarama-qarshi qo‘yish (lot.– contrapositio) bevosita xulosa
chiqarishning mantiqiy usullaridan biri bo‘lib, bu usul qo‘llanganda berilgan mulohaza avval 
aylantiriladi, so‘ngra almashtiriladi. Natijada hosil bo‘lgan mulohazaning (xulosaning) sub’ekti
asos mulohaza predikatiga zid, predikati esa uning sub’ektiga mos bo‘ladi: 


S

P

P

S



Bunda, xulosadagi S ning inkor shaklida bo‘lishi xulosa bog‘lovchisining inkor etilishi 

natijasidir. Predikatga qarama-qarshi qo‘yishda A-E ga, Ye-I ga, 0-I ga o‘zgaradi.
Turli mulohazalardan bunday usul vositasida xulosa chiqarish quyidagi shaklda 
ko‘rsatilgan:
Masalan: 
1. A. Hamma musulmonlar Islom diniga e’tiqod qiladilar. Islom diniga e’tiqod
qilmaydiganlar musulmon emas. 
Juz’iy tasdiq (I) mulohazadan predikatga qarama-qarshi qo‘yish usuli bilan xulosa
chiqarib bo‘lmaydi. Chunki, «Ba’zi S-P mulohazani aylantirsak «Ba’zi S-P mas emas», ya’ni 
juz’iy inkor hukm kelib chiqadi. Undan almashtirish orqali xulosa chiqarib bo‘lmaydi.