11-mavzu Mulohaza. Xulosa chiqarish Reja


Xulosa chiqarishning mohiyati va turlari



Yüklə 109,65 Kb.
səhifə8/13
tarix27.12.2023
ölçüsü109,65 Kb.
#199326
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
11-mavzu Mulohaza. Xulosa chiqarish Reja Mulohaza va uning turla-www.fayllar.org

Xulosa chiqarishning mohiyati va turlari 
Voqelikni bilish jarayonida inson yangi bilimlarga ega bo‘ladi. Bu bilimlar abstrakt 
tafakkur yordamida, mavjud bilimlarga asoslangan holda vujudga keladi. Bunday bilimlarni
hosil qilish mantiq ilmida xulosa chiqarish, deb ataladi. 


Xulosa chiqarish – bir va undan ortiq chin mulohazalardan ma’lum qoidalar yordamida
yangi bilimlarni keltirib chiqaruvchi shaklidir. 
Xulosa chiqarish asoslar, xulosa va asoslardan xulosaga o‘tish jarayonidan tashkil topadi.
To‘g‘ri xulosa chiqarish uchun, avvalambor, asoslar chin mulohazalardan iborat bo‘lishi, o‘zaro 
mantiqan bog‘lanishi kerak.
Masalan, Aristotel – mantiq fanining asoschisi va Platon yunon faylasufidir degan ikki 
chin mulohazadan xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Chunki bu mulohazalar o‘rtasida mantiqiy
aloqadorlik yo‘q. 
Xulosa asoslari va xulosa ham o‘zaro mantiqan bog‘langan bo‘lishi shart. Bunday
aloqadorlikning zarurligi xulosa chiqarish qoidalarida qayd qilingan bo‘ladi. Bu qoidalar buzilsa, 
to‘g‘ri xulosa kelib chiqmaydi. Masalan, «Talaba A – a’lochi» degan mulohazadan «Talaba A –
odobli», deb xulosa chiqarib bo‘lmaydi. 
Xulosa chiqarish xulosaning chinlik darajasiga ko‘ra, aniqrog‘i, xulosa chiqarish
qoidalarining qat’iyligiga ko‘ra hamda xulosa asoslarining soni va fikrning harakat yo‘nalishiga 
ko‘ra bir qancha turlarga bo‘linadi.
Mazkur tasnifda xulosa chiqarishni fikrning harakat yo‘nalishi bo‘yicha turlarga ajratish 
nisbatan mukammalroq bo‘lib, u xulosa chiqarishning boshqa turlari haqida ham ma’lumot
berish imkonini yaratadi. Xususan, deduktiv xulosa chiqarish zaruriy xulosa chiqarish, induktiv 
xulosa chiqarish (to‘liq induksiyani hisobga olmaganda) va analogiya ehtimoliy xulosa chiqarish
deb olib qaralishi, bevosita xulosa chiqarish esa deduktiv xulosa chiqarishning bir turi sifatida 
o‘rganilishi mumkin.
Murakkab hukmlarga asoslangan deduktiv xulosa chiqarishda xulosa asoslariga mantiqiy 
bog‘lovchilar orqali bog‘langan oddiy hukmlar deb qaraladi. Xulosa asoslari yo shartli, yoki
ayiruvchi, yoki ham shartli, ham ayiruvchi hukm ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Asoslardagi 
hukmlarning turiga ko‘ra bunday xulosa chiqarishning quyidagi shakllari mavjud:

Yüklə 109,65 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin