11-mavzu. Nomukammal bozorlarda firmalar faoliyati
-rasm. Tabiiy monopolist uchun chekli harajatlarni o’rnatish
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.5. Monopoliya va mukammal raqobat
|
11.8-rasm. Tabiiy monopolist uchun chekli harajatlarni o’rnatish
Tartibga solinadigan harajatlar narx belgilashda monopolist tomonidan aniq hisob kitob qilinmasa, u monopolist kam harajat, ammo foyda ham kormaydi. Amalda, monopolistlar yuqori foyda olish maqsadida harajatlar kamaytirib, chekli iqtisodiy harajatlar ba’zi talablaridan amalda foydalanmay bu muammodan qutulishga harakat qiladi. Monopoliya bilan shug’ullanish uchun hukumat tomonidan ishlatiladigan uchinchi siyosat davlat mulk siyosati hisoblanadi. 11.5. Monopoliya va mukammal raqobat Oldingi mavzularda bozorlarni ko’plab raqobatdosh korxonalar va bitta Monopoliya korxonasiga ega bozorlarni o’rgandik. Mukammal raqobatdosh bozorlarga narx doim mahsuloning chegaraviy harajatiga teng. Shuningdek biz ko’rdikki, uzoq muddatda kirish va chiqish iqtisodiy foydani nulga tenglashtiradi. Shundan kelib chiqib narx umumiy harajatiga tenglashadi. Biz Monopolistik korxonalar qanday qilib narxlarni chekli harajatdan yuqori ushlab turishi va bu pozitiv musbat iqtisodiy foydaga olib keladi va jamiyatda yo’qotishlarga olib keladi. Mukammal va Monopolistik raqobat bozor tuzilmasining eng ohirgi shakllaridir. Raqobat bozorda ko’plab korxonalar deyarli bir hil maxsulotlarni taklif qilayotganda yuzaga keladi. Monopoliya esa bozorda faqat bitta firma bo’lsa paydo bo’ladi. Mukammal raqobat va monoplliya bozorlar holatlari qanday ishlashi haqida bir necha kerakli fikrlarni tasvirlasada, iqtisoddagi ko’plab bozorlar ikkala holat elementlariga ham ega. Shunga ko’ra, har biri ham to’la tasvirlanmagan. Tipik firma iqtisodiyotda raqobatga yuz tutadi, biroq raqobat korxonani Korxonani narx oluvchiga aylantiradigandek qattiq qo’l emas. Tipik korxona shuningdek ma’lum darajada bozor kuchiga ega, lekin uning bozor kuchi Monopoliya modelida aniq ko’rsatilgan korxona kabi unchalik qudratli emas. Boshqacha qilib aytganda, ko’plab tarmoqlar mukammal raqobatning markaziy xolati va monopliya o’rtasida turadi. Iqtisodchilar bu hodisani nomukammal raqobat deb atashadi. Nomukammal raqobatli bozorning bir turi bu Oligopoliya, unda bozor faqat bir necha sotuvchilarga ega va har biri boshqa sotuvchilardan unchalik farq qilmaydigan yoki o’xshash maxsulotlarni taklif qiladi. Iqtisodchilar bozor xukumronligini statistik ataladigan konsentrasiya koffitsentiga ega korxonalarning kichik guruhlari orqali o’lchashadi. Konsentratsiya koffitsenti bu bozordagi umumiy maxsulot 4 ta yirik korxonalar orqali ta’minlanishidir. Lekin, ba’zi sanoatlarda, eng katta firmalar ustunroq rolni o’ynaydi. Yuqori konsentratsiyalangan sanoatlar o’z ichiga g’alla ekinlari (konsentrasiya koiffeitsenti 83 %), samaliyot ishlab chiqadigan (aviasozlik korxonalari 85 %) Elektr lompochkalari 89%, uy jixozlari 90 % va sigaretlar 99% ni qamrab oladi. Ushbu tarmoqlar Oligopoliyaning eng zo’r tasvirlangan misollaridir. Nomukammal raqobat bozorning ikkinchi turi, Monopolistik raqobat deb ataladi. Bu bozor tizimidagi ko’plab korxonalar sotayotgan mahsulotlari o’xshash lekin bir hil emasligi orqali tasvirlanadi. Monopolistik raqobatdosh bozorda har bir korxona ishlab chiqayotgan mahsuloti uchun Monopoliyaga ega. Lekin boshqa korxonalar bir hil iste’molchilar uchun kurashadigan o’xshash mahsulotlar ishlab chiqaradi. Yanada aniqroq bo’lishi uchun Monopolistik raqobat bozorini quidagi xususiyatlarini tasvirlaydi. - Ko’p sutuvchilar: ko’plab firmalar bir xil guruhdagi haridorlar uchun raqobatlashadi. -Mahsulot turliligi: har bir korxona boshqa korxonaga qaraganda eng kamida farq qiladigan mahsulot ishlab chiqaradi. Shunday qilib narx belgilashda, har bir korxona pastga qiyalagan talab chizig’iga duch keladi. -Erkin kirish va chiqish: Firmalar cheklovlarsiz bozorga kirishi mumkin. Shunga binoan, korxonalar soni bozorda iqtisodiy daromad nolga yetganda o’zgaradi. Daqiqali fikrlash quyidagi xususiyatlar bilan bozorni uzun ro’yxatini ochadi: kitoblar, musiqalar, kinolar, kompyuter o’yinlarlari, restoranlar, pianino darslari, pishiriqlar, mebel va h.k 4 . Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|