11-tema. Paskal tili programmalastırıw tiliniń álippesi, buyrıqlar sisteması hám operatorları

11-tema. Paskal tili programmalastırıw tiliniń álippesi, buyrıqlar sisteması hám operatorları
REJE;
1.Turbo-Paskal` tilinde xızmechi sózler
2. Standart funkciyalar
3. Paskal` tilinde programma strukturası
4. Kiritiw hám shıǵarıw operatorlar

Turbo Paskal` tilinde programma jazıw ushın tómendegi xızmechi sózlerden paydalanadı[17,30,31,34,35,37,41, 6.http://www.borlpasc.narod.ru]:

Array, Begin, Case, Const, div, do, downto, else, end, for, file, function, goto, if, in, label, mod, nil, not, of, or, packed, program, procedure, record, repeat, set, then, to, type, var, with, until, while.
Programma teksti simvollar izbe - izligi túrinde jazıladı. Bul simvollar latın háripleri, rus háripleri, arab cifrları, arifmetikalıq ámeller, irkilis belgileri, funkciya atları bolıwı múmkin. Dáslepki maǵlıwmatlar hám esaplawlar nátiyjeleri ushın ózgeriwshilerden paydalanamız. Programma barısında ózgeriwshi qanday da bir atqa menshiklep alınadı. Ózgeriwshiler atı latın háribi yaki háripleri, arab cifrları, ‘_’ belgisi bolıwı múmkin, biraq cifrdan baslanbawı kerek. Mısalı: a, v, x, u, z, x1, x2, alfa_100, summa, proyz h. t. b. Ózgeriwshilerge sáykes dáslepki maǵlıwmat yamasa esaplawlar nátiyjesi sol ózgeriwshiniń mánisi dep ataladı. Programmada sanlar onlıq sanaq sistemasında jazıladı pútin hám bólshek bólimlerin ajıratıw ushın tochka qoyıladı: 0.212, 3.14, +1, 567, -0, 18;
Sanlar hám ózgeriwshiler – ańlatpalardıń dara jaǵdayı. Bul ápiwayı ańlatpalar hám arifmetikalıq ámeller qawıslardı funkciyalardı paydalanıp quramalı ańlatpalar dúziw múmkin. Qosıw, alıw, kóbeytiw ámellerin ádettegishe jazıp bóliw ámelin bir qatarǵa jazıw talap etiledi . Arifmetikalıq ańlatpalarǵa mısallar: a/в, c/17, (a*x+b)/(c+d), -x, (a*b+y) h. t. b. Mısalı: 3*-2, x1/-x2. Ańlatpanı 3*(-2), x1/(-x2) kórinisinde jazıw múmkin.
Standart funkciyalar. Standart funkciyalar kóp qollanılatuǵın elementer funkciyalardı esaplaw ushın qollanıladı. Mısal: sinx, cosx, e^x, tgx, lnx, x² h. t. b. Standart funkciyalardı esaplaw funkciyaları EEM ózgermes yadında saqlanǵan. Olardı iske túsiriw ushın funkciyanıń atı hám jay qawıs ishinde argument mánisi kórsetiledi. Mısalı: a1:= x1*(2,5-cos(x)). Paskal` tili tómendegi standart funkciyalarǵa iye:.

abs(x) sqr(x)	|x| x^2
sin(x) cos(x) exp(x) ln(x) sqrt(x) atctan(x)	Sinx cosx e^x lnx arctg(x)
trunc(x) round(x)	x-sannıń pútin bólegin alıw x-sandı dóngeleklew
Pred(x) Succ(x)	x tan aldınǵı belginiń tártip nómerin anıqlaydı
Ord(x)	x tan keyingi belginiń tártip nómerin anıqlaydı
Chr(x)	x - tártip nomerge iye simvoldı anıqlaw

Bul kestede tek ǵana standart funkciyalar keltirilgen. Geyde trigonometriyalıq funkciya mánisleri radianlarda esaplanadı. Eger múyesh graduslarda berilgen bolsa, tómendegi formula arqalı radianǵa almastıramız. Radian = gradus * Pi/180.
arcsinx, arccosx, arcctgx trigonometriyalıq funkciya mánislerin esaplaw ushın tómendegi formulalardan paydalanamız.
; ;
Logarifmlik funkciyalardı esaplawdı bir tiykardan ekinshi tiykarǵa ótkeriw formulasınan paydalanamız
Standart funkciyalardı esaplaǵanda argument qawıs ishinde hám ashılıw jabılıw qawısları sanı teń bolıwı shárt. Mısal: sin x² <=> sin (sqr(x)).
trunc funkciyası haqıyqıy sannıń pu’tin bólegin kórsetedi: trunc(3.14)=3, trunc (-5,79)= -5;
round funkciyası argumentti dóńgelekleydi yaǵnıy eń jaqın pútin sanǵa aylandıradı. round (9,8)=10; round(-9,8)=-10
Pred hám succ funciyaları simvollı tipindegi argumentler ushın isletiledi:
Paskal tilinde false hám true logikalıq ózgeriwshileri sanlı mánisleri talap etiliwi múmkin, onda: ord (false)=0; ord (true)=1;
Belgili bolıw ushın EEM yadında hár bir simvol ushın tártip nomeri anıqlanǵan. Tártiplestiriw túrli EEM lerde túrlishe bolıwı múmkin. ord hám chr bir-birine keri funkciyalar. Mısal:
ord(0)=79; ord(5)=53; ord(9)=57; ord(I)=23; ord(J)=74;
chr(79)=0; chr(53)=5; chr(57)=9; chr(23)=I; chr(74)=J;
Odd funkciyası x sanınıń jup yaki taqlıǵın tekseredi. Eger x taq bolsa, odd(x) funkciyası true mánisti, jup bolsa false mánisin qabıl etedi.
odd(15)=true; odd(38)=false;
Paskal` tilinde ańlatpalar, ózgermeslar, ápiwayı hám indeksli ózgeriwshiler, standart funkciyalar, arifmetikalıq ámeller hám qawıslardan ibaratlıǵı bizge belgili. Eger ańlatpa mánisi Real yaki Integer tipine tiyisli bolsa onda arifmetikalıq ańlatpa dep ataladı Mısalı: (-b-sqrt(sqr(b-4*a*c))/(2*a) arifmetikalıq ańlatpa.
Integer yamasa real tipine tiyisli ózgeriwshiler arifmetikalıq ańlatpanıńdara jaǵdayları esaplanadı. Mısalı: pi, 21.6, 3.12E-02
Paskal` tilinde dárejege kóteriw ln(x) hám exp(x) standart funkciyalar járdeminde orınlanadı. Mısal: 43.5+2*x¹⁷ ańlatpa Paskalda 43.5+2*exp(17*ln(x)) kórinisinde jazıladı.
Eger ańlatpanıńmánisi tek qana eki mániske (true, false) iye bolıwı múmkin bolsa, logikalıq ańlatpalar dep ataladı. Logikalıq ańlatpalarǵa iye bolıw ushın <,<=,>,>=,=,<> belgilerinen birewin qoyıw jetkilikli. Mısal: x+2.5>=y2+sqr(s), 2.71+3.2<>6.5 logikalıq ańlatpalar.
Logikalıq ańlatpalar ústinde not, and, or, xor ámellerin orınlaw múmkin. Mısalı: (c>0,5) and (k<3,2) logikalıq ańlatpa.
Logikalıq ańlatpa mánisin tómendegi keste arqalı anıqlaw múmkin.

A	B	A and B	A or B	A xor B	not A
T	F	F	T	T	F
F	T	F	T	T	T
F	F	F	F	F	T
T	T	T	T	F	F

Bul jerde T hám F sáykes túrde True hám False mánislerin ańlatadı. Əmeller ádette not, and, or, xor tártibi menen orınlanadı. Logikalıq ańlatpalar kóbinshe shártti tekseriw ushın qollanıladı.