12-Mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarining moliyaviy faoliyati tahlili Reja

Doimiy xarajatlar-miqdori korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmiga bog’liq 
bo’lmagan ishlab chiqarish omillariga ketgan xarajatlar bilan bog’liq chiqimlardir. Bular 
ijara to’lovi, kommunal to’lovlar va h.z.lardan iborat.
O’zgaruvchan xarajatlar-miqdori bevosita korxona ishlab chiqarishi hajmi bilan bog’liq 
bo’lgan chiqimlar. Bunday xarajatlarga ishlab chiqarishdagi ishlovchilarga to’langan ish 
haqi, xomashyo, materiallar va h.z.larga ketgan chiqimlar kiradi.
O’zgaruvchan xarajatlar aylanma sarmoyadan foydalanish bilan bog’liq xarajatlardir. 
Doimiy va o’zgaruvchan xarajatlarning yig’indisi umumiy yoki yalpi xarajatlar deb 
yuritiladi. 
Mahsulot tannarxini hisoblab chiqish usullari. Mahsulot birligining (tonna, sentner) yoki 
ish birligining (haydalgan bir gektar yer, tonna, kilometr) tannarxi sarflangan xarajatlarning 
yig’indisini (mehnatga to’langan haq material-pul xarajatlari) olingan mahsulotning hajmiga 
bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Mahsulot tannarxi aniqlanganda xarajatlarning ayrim turlarini hisoblab chiqishning 
xususiyatlari hisobga olinadi. Xo’jalikning o’zida yetishtirilgan tovarlar (urug’lik, ozuqa va 
hokazolar) hozirgi vaqtda ularni ushbu xo’jaliklarda yetishtirish tannarxi bo’yicha baholanadi. 
Sotib olingan materiallar esa ularning haqiqiy sotib olish narxlari bo’yicha baholanadi. 
Qishloq xo’jaligida asosiy mahsulot bilan bir qatorda qo’shimcha mahsulot ham olinadi. 
Masalan don yetishtirganda olingan somon va chori, lavlagichilikda barg, chorvachilikda go’ng 
va hokazolar qo’shimcha mahsulot hisoblanadi. Ayrim tarmoqlar esa bir necha xil asosiy 
mahsulot beradi (ularni tutash mahsulotlar deyiladi). Masalan qo’ychilikda jun, go’sht, sut, 

---

parrandachilikda tuxum, go’sht va hokazolar olinadi. 
Ekinlar va tarmoqlar bo’yicha ammortizasiya ajratmalari quyidagicha taqsimlanadi: agar 
ishlab chiqarish uchun asosiy mablag’lar bir necha tarmoq mahsulotini yetishtirishga sarflangan 
bo’lsa, u holda ammortizasiya ajratmalari ekinlar va tarmoqlar bo’yicha ana shu ekinlar va 
tarmoqlarga to’g’ridan-to’g’ri qilingan mehnat sarflariga mutanosib ravishda taqsimlanadi. 
Tarmoqlar, ekinlar va mahsulot turlari bo’yicha umum xo’jalik va umumishlabchiqarish 
xarajatlari to’g’ridan - to’g’ri mehnat sarflariga ammortizasiyaga qilingan mutanosib ravishda 
taqsimlanadi.