12-Mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarining moliyaviy faoliyati tahlili Reja
Mahsulot tannarxini kamaytirish va qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining rentabelligini
Yüklə 359,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Mahsulot tannarxini kamaytirish va qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining rentabelligini
oshirish. Xo’jaliklar dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari tannarxini kamaytirish va shu asosda barcha mahsulot turlarining rentabelligini oshirish hamda sof daromadning umumiy hajmini ko’paytirish uchun juda ko’p zaxiralarga egadir. Kompleks mexenizasiyalash, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot tannarxini kamaytirishning eng muhim yo’li hisoblanadi. Izchillik bilan intensivlashtirish asosida ekinlarning hosildorligini, chorvachilikning mahsuldorligini oshirish mahsulot tannarxini kamaytirish, rentabellik darajasini oshirish daromad umumiy hajmini ko’paytirishda eng muhim rol o’ynaydi. Asosiy ishlab chiqarish jamg’armalaridan foydalanishni yaxshilash mahsulot tannarxini arzonlashtirish omili hisoblanadi. Shuningdek, ishlab chiqarishning aylanma mablag’laridan maqsadga muvofiq foydalanishning ham ahamiyati 523ova. Xulosa qilib aytganda, jamg’armalarning o’rnini qoplash darajasining oshishi qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirishning yirik zaxirasidir. Mahsulot sifatini yaxshilash rentabellikni oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bunga ishlab chiqarishni to’g’ri tashkil etish va qishloq xo’jalik mahsulotlarini o’z vaqtida yig’ishtirib olish hamda yetkazib berish orqali erishiladi. Tarmoqlarni markazlashtirish, maqsadga muvofiq ravishda ixtisoslashtirish va joylashtirish, to’g’ri muvofiqlashtirish ishlab chiqarishni arzonlashtirishga ta’sir etadi. Fan tavsiyalarini va ilg’or tajribalarni ishlab chiqarishga izchillik bilan tadbiq etish, dehqonchilik madaniyatini tizimli ravishda yuksaltirish, qishloq xo’jaligini mexanizasiyalashtirish va kimyolashtirish - bularning hammasi, bir tomondan, mahsuldorlikni oshirsa, ikkinchi tomondan mahsulot birligiga sarfni keskin suratda kamaytiradi. Mehnat va moddiy pul mablag’larini tejab-tergab sarflash, ma’muriy boshqarish xarajatlarini va boshqa har qanday o’rinsiz xarajatlarni qisqartirish uchun kurash olib borish tannarxni kamaytirishda juda katta ahamiyatga ega. Dehqonchilikda hosildorlikni, chorvachilikda mahsuldorlikni oshirish hamda xarajatlarni qisqartirish avvalo xo’jalikni mohirlik bilan boshqarishga, yer, ishlab chiqarish vositalari va mehnat resurslaridan samarali foydalanishga bog’liqdir. Xo’jaliklar rivojlana borgani sari qishloq xo’jalik mahsulotlarini yanada ko’proq yetishtirish va ularni arzon qilish uchun tobora yangi imkoniyatlar vujudga keladi. Mahsulot tannarxinig kamaytirilishi, avvalo, xo’jaliklarning ish natijalariga bog’liqdir. Xo’jaliklarning asosiy vazifasi mehnat va mablag’larni eng kam sarflagan holda qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirishni maksimal darajada ko’paytirishdan iborat. Bunga erishmoq uchun qishloq xo’jaligidagi hamma ishlarni o’z vaqtida va sifatli qilib amalga oshirish, mashina texnikasidan, o’g’itlardan va boshqa moddiy vositalardan g’oyat samarali foydalanish zarur. Moddiy ne’matlarning hammasi oqilona tashkil etilgan mehnat bilan qo’lga kiritiladi. Zamonaviy mashina texnikasi bilan ta’minlangan xo’jalik dalalarining yaxshi ishlashi, chorva mollarni yaxshi parvarish qilish va ayni vaqda qo’l mehnati sarfini qisqartirishi mumkin. Har bir xo’jalik mehnat unumdorligini oshirish, o’z mahsuloti tannarxini kamaytirish yuzasidan puxta o’ylab tuzilgan rejaga ega bo’lishi va bu rejaning amalga oshirilishini qattiq nazorat qilib turishi lozim. Mehnat va moddiy mablag’larni iqtisod qilish rejimini qat’iy amalga oshirmasdan turib, tannarxni kamaytirish va rentabellikni oshirish qiyin. Qishloq xo’jalik korxonalarida ishlab chiqarishning barcha sohalarida mehnatni ilmiy asosda tashkil etishni joriy qilish va xo’jalik hisobini mustahkamlash iqtisod qilish rejimini izchillik bilan amalga oshirishning eng muhim shartidir. 21.4. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining samaradorligini aniqlash. Qishloq xo’jaligi korxonalari va tashkilotlarining moliyaviy - ishlab chiqarish faoliyati yoki avans (mahsulot hamda mehnatga avvaldan to’lanadigan haq)ga berilgan sarmoya natijalarini aniqlash uchun iqtisodiy samara va iqtisodiy samaradorlik tushunchalari qo’llaniladi. Bu tushunchalar o’rtasidagi asosiy farq shundaki, samara olingan natijalarga sarflangan xarajatlardan qat’iy nazar, natijalarning pirovard ahamiyatini ifodalaydi. Samaradorlik esa natijalarni keltirib chiqargan sarflarda oxirgi natija hamda chiqimlar nisbatiga qarab aniqlanadi. Iqtisodiy samaradorlikni aniqlashdan ishlab chiqarishda ikki asosiy vazifani shakllantirish mumkin. Birinchi, bevosita vazifalar - xarajatlarning belgilangan darajasida eng yuqori samaradorlikka erishish. Ikkinchi, qaytarma vazifalar topshirilgan samaradorlikka eng kam xarajatlar bilan erishish. Har bir korxona faoliyatida doimo bu vazifalarning har ikkisini hal qilishga to’g’ri keladi. Iqtisodiy rejalashtirish va iqtisodiy tahlil qilish maqsadlari uchun iqtisodiy samaradorlik muhim ahamiyatga ega. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida iqtisodiy samaradorlikning quyidagi turlarini farqlash qabul qilingan: - qishloq xo’jaligining xalq xo’jaligini bir tarmog’I sifatidagi samaradorligi; - qishloq xo’jaligi alohida sohalarining (paxtachilik, g’allachilik, moddiy - texnik ta’minot va h.z.) samaradorligi; - alohida qishloq xo’jaligi mahsulotlari yoki chorva mahsulotlari samaradorligi. Bu tur makroiqtisodiy darajada, ya’ni soha doirasida hamda mikroiqtisodiy darajada korxona ishlab chiqarishi doirasida qo’llaniladi; - korxonaning qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi samaradorligi; - qishloq xo’jaligi korxonasining tashkiliy bo’linmalari samaradorligi. Bunga alohida balans ajratilgan va ajratilmagan barcha bo’linmalar samaradorligi kiradi; - alohida ko’rilgan texnik, tashkiliy, tashkiliy-texnik tadbirlar samaradorligi. Tabiiyki, qishloq xo’jaligi korxonasining va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning miqdoriy hamda sifat jihatlarini yuksaltirishga qaratilgan samaradorlik ko’rsatkichlari tovar ahamiyat kasb etadi. Qishloq xo’jaligi korxonasi miqyosida iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlarini aniqlash uchun quyidagi natijalarning hisob-kitobi va tahlili amalga oshiriladi: - ishlab chiqarish natijalari - korxonaning o’z ehtiyojlari uchun sarflangan qismi chegirib tashlangandan Tovar ishlab chiqarilgan mahsulotlar realizasiyasidan tushgan daromad; - ijtimoiy natijalar - korxona ishlovchilari va ularning oila a’zolariga sarflangan xarajatdan iboratdir. Bunday holatlarda xarajatlar tarkibiga korxonaning bir yo’la va joriy qilinadigan xarajatlari qaytmas hisob bilan kiritiladi. Odatda, bir paytning o’zida asosiy vositalar va ularni ammortizasiya qilish uchun joriy xarajatlarga yo’l qo’yilmaydi. Qishloq xo’jaligi korxonalarining iqtisodiy samaradorligini aniqlash uchun quyidagi ko’rsatkichlarning hisob-kitobi o’tkaziladi. Amaliyotda yaratilgan va olingan sof daromad ham farqlanadi. Yaratilgan daromad deyilganda, ishlab chiqa-rilgan barcha mahsulot hajmining uni ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlarga nisbati, olingan sof daromad deyilganda, faqat realizasiya qilingan maqsulotdan kelgan daromad tushuniladi. Mohiyatiga ko’ra olingan sof daromad mahsulotni realizasiya qilishdan korxonaga tushgan foydaning o’zidir. Qishloq xo’jaligi korxonasi ishlab chiqargan mahsulotni realizasiya qilishdan olingan daromad erishilgan samaradorlik ko’rsatkichi, ya’ni mutlaq (haqiqiy) ko’rsatkich hisoblanadi. Biroq mohiyatan olingan daromadning o’ziniyoq samaradorlik ko’rsatkichi deb hisoblash mumkin. Negaki, uning hisob-kitoblarida xarajatlar va mahsulotlarni realizasiya qilishdan olingan foyda ko’rinishidagi samaradorlik to’la qayd etiladi. Yüklə 359,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|