12-Mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarining moliyaviy faoliyati tahlili Reja

Ishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish xarajatlari-qishloq xo’jaligi korxonasi 
jamoasi, shirkat, fermer xo’jaligi va h.z. laming aniq bir mahsulot turini ishlab chiqarishi 
uchun sarf qilgan chiqimlarining umumiy yig’indisidan iborat.
Ishlab chiqarish xarajatlari haqida so’z ketar ekan, hozirgi va umuman, bozor iqtisodiyoti 
sharoitida ishlab chiqarish va u bilan bog’liq o’zaro munosabatlarda ochiq va yashirin 
xarajatlarni farq etish qabul qilingan. 
Ochiq xarajatlar - korxonaning ishlab chiqarish - omillariga to’lash uchun ketgan 
xarajatlardir. Mehnat, yer (tabiiy zahiralar) va sarmoya ishlab chiqarishning klassik omillari 
hisoblanadi. Barcha ochiq xarajatlar oxir-oqibatda ishlab chiqarish uchun foydalanilgan 
omillarni qoplashga olib keladi. Ochiq xarajatlarga ish haqi sifatida mehnatga haq to’lash, 
ijara haqi shaklidagi yer qiymati, asosiy va aylanma vositalar uchun chiqim sifatida ketgan 
sarmoyalar - mablag’lar kiradi. Barcha ochiq xarajatlarning yig’indisi o’zicha mahsulot 
qiymati bo’ladi. Bozor narxlari va mahsulot tannarxi o’rtasidagi farq esa daromadni tashkil 
qiladi.
Biroq barcha ishlab chiqarish va realizasiya chiqimlarining yig’indisi, agar unga faqat ochiq 
xarajatlarni kiritsak, kamaytirilgan bo’lishi mumkin. Odatda, xarajatlarning butun yig’indisini 
aniqlash uchun ishlab chiqarishning yashirin xarajatlari tushunchasi qabul qilingan. 
Yashirin xarajatlar - korxonaning xususiy mulki bo’lgan omillardan foydalanish uchun 
ketgan muqobil chiqimlardir. Bu chiqimlar muassasaning boshqa yuridik va jismoniy 

---

shaxslarga bergan to’lovlari hisobiga kirmaydi. Bundan tashqari ular buxgalteriya 
hisobotlarida ham qayd etilmaydi.
Masalan, yer egasi bo’lgan biror tashkilot yerni ijaraga bergandan ko’ra undan o’zi 
foydalanishni ma’qul ko’radi. Bunday holatda yer egasi yerni ijaraga berganda olishi mumkin 
bo’lgan ijara qiymati yashirin xarajat hisoblanadi. Aynan ana shu qiymatiga ishlab chiqarish - 
xo’jalik faoliyatidan olingan moliyaviy natijani qiyoslash kerak. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadning uch turidan foydalaniladi: 
- 
buxgalteriya daromadi - bu umumiy daromad bilan ochiq xarajatlar o’rtasidagi farqdir. 
Buxgalteriya daromadi ustuvor moliyaviy ko’rsatkich bo’lib, o’ta aniqlik bilan belgilanadi;