12-mavzu: Shahar va qishloq aholi manzilgohlari. Urbanizatsiya jarayoni va uning o’ziga xos xususiyatlari Reja

2. SHahar aholi manzilgohlarining turlari. Shaharlar hoh u yirik, hoh mayda bo„lishidan 
qat‟iy nazar har birining bajaradigan o„z funktsiyasi bor. Shaharlarning funktsiyasi-aholining 
shahar hosil qiluvchi tarmoq va sohalardagi ishlab chiqarish faoliyati hisoblanadi. Shaharlarni 
shahar hosil qiluvchi funksiyasiga ko„ra ikkita asosiy guruhga ajratish mumkin: 
I. Ishlab chiqarish (industrial)
1) sanoat 
2) transport 

---

3) savdo-sotiq 
II. Noishlab chiqarish 
1) harbiy 
2) madaniy
3) kurort 
Shuningdek, ba‟zi olimlar shaharlarni quyidagi funksional tiplarga ajratishni ma‟qul ko„radi. 
Siyosiy-ma‟muriy markazlar, poytaxt shaharlar. 
Ko„p funksiyali shaharlar-viloyat markazlari. 
Ko„p tarmoqli yirik sanoat markazlari. 
Asosan bir yoki ikki sanoat tarmog„iga ixtisoslashgan shaharlar. 
Transport markazlari. 
Agroindustrial shaharlar. 
Tuman markazlari. 
Rekreasiya shaharlari. 
Ilmu-fan markazlari, universitet shaharlari va x.k.
Shaharlar mazkur yuqorida keltirilgan funksiyalari bo„yicha bir-biridan ma‟lum darajada farq 
qilishadi. 
Masalan, 
dunyoda 
AQShdagi 
Detroyt, 
Rossiyadagi 
Tolyatti 
shaharlari 
avtomobilsozlik, Fransiyadagi Dyunkerk, Ukrainadagi Odessa, Rossiyaning Vladivostok, 
Murmansk transport, ya‟ni port shaharlar; Angliyadagi Kembridj, Germaniyaning Xaydelburg, 
Dubna o„quv, ilmiy markazlar; Hindistonning Varanasi, Saudiya Arabistonining Makkasi diniy 
markazlar vazifasini bajarishi bilan ajralib turadi. Ko„pgina shaharlar bitta emas, birqancha 
funktsiyani bajaradi, bunday shaharlar “polifunktsional” shaharlar hisoblanadi. 
Shaharlar katta-kichikligiga qarab ham funktsional tiplarga ajratiladi. Shaharlarning 
katta-kichikligi ular aholisi soniga qarab belgilanadi. Odatda, shaharlar aholisi soniga ko„ra 
quyidagicha klassifikasiyalanadi: 
I. kichik shahar: 20 ming kishi 
II. o„rta shahar: 20 mingdan 100 ming kishigacha 
III. katta shahar: 100 mingdan 500 ming kishigacha 
IV. yirik shahar: 500mingdan 1000 ming kishigacha
V. millioner shahar: 1000 ming va undan ortiq
VI. o„ta millioner shahar: 10 mln va undan ko„p kishi.
15-jadval