12. Shaxsdа jаmiyatdаn, o’zligidаn bеgоnаlаshish muаmmоsi. 13. Оng, mа’nаviyat vа ruhiyat. 4bilan 8ga qara

48.Jаmiyat hаyotining аsоsiy sоhаlаri vа ulаrning аlоqаdоrligi.

Jamiyat» tushunchasining mazmun-mohiyati.Insoniyat azalazaldan jamoa bolib yashaydi.Yer sayyorasi uning abadiy makoni, umumiy Vatanidir. Quyosh tizimidagi ana shu mitti sayyorada yashayotgan odamlar oilasini jamiyat deb atash odat tusiga kirgan. Demak, umumbashariy ma’noda jamiyat odamzodning umri, hayoti o‘tgan hamma davri, joy va hududi bilan bogMiq barcha o‘zgarish va jarayonlarni ifoda etadi.

Shu bilan birga, biror davlat hududidagi odamlar hayoti, sivilizatsiyaning muayyan davrlaridagi turmushiga nisbatan ham ushbu tushuncha qollanadi. Har qanday holda ham, u umumiy tushuncha bolib, ayrim odam va alohida shaxs jamiyat a’zosi deb ataladi. Har bir jamiyatning o‘z qiyofasi, tuzilishi, tarkibiy qismlari mavjud bolishi tarixiy zaruratdir. Muayyan jamiyat hayotiga xos bolgan yashash va taraqqiy etish sohalarining ham o‘ziga xos xususiyatlari bor. Bu masalani olganish ayniqsa dunyo hamjamiyati va 0 ‘zbekiston hayotida tub o‘zgarishlar ro‘y berayotgani hozirgi davrda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Jamiyat bilan bog‘liq masalalar azaldan ko‘plab mutaxassislarning diqqatini tortib keladi. Fan tarixida bu mavzuga doir turlicha qarashlar, g‘oyalar va ta’limotlar mavjud. Bu masalalar qadimgi avlodlarimizdan qolgan «Avesto» va «Ocrxun-Yenesey toshbitiklari»da, Al-Xorazmiy, Al-Buxoriy, Al-Beruniy, Najmiddin Kubro, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur va boshqa allomalarimiz merosida yorqin ifodasini topgan. Sharq siyosatshunosligida jamiyat bilan bogliq masalalar Konfutsiy, Kaykovus, Nizomulmulk, Mirxond, Xondamir, Sharafiddin AH Yazdiy kabi ko‘plab allomalar ijodidan o‘rin olgan.

Ijtimoiy taraqqiyot davomida jamiyat to‘g‘risidagi qarashlar, g‘oyalar va ta’limotlar rivojlanib takomillashib borganligini, xususan vatandoshimiz Abu Nasr Forobiyning ijtimoiyfalsafiy qarashlari tizimida hamda Amir Temur va temuriylar

sulolasining jamiyat rivoji masalalariga oid nazariy va amaliy jihatdan yondashganligida ko‘rish mumkin. Xususan, «Temur tuzuklari»da qayd etilgani kabi: «... saltanat qurish, davlat tutish ishlarini bir tuzukka bogladim va saltanatni boshqarish haqida qollanm a (dasturulamal) yozib qoldirdim, toki farzandlarim va avlodimdan bolganlarning har biri unga muvofiq ish yuritsin, mehnatu mashaqqatlar, ko‘p harbiy yurishlar, urush-talashlar bilan, Tangrining inoyati va hazrati Muhammadning, unga Tangrining marhamatlari va salomlari bo‘lsin, tolei baland millatning sharofati, onhazratning ulug‘vor avlodi va qimmatli sahobalariga qilgan muhabbat va do‘stligim orqali qo‘lga kiritgan saltanatni saqlagaylar»'. Shuningdek,.mazkurmavzuga Ahmad Donish, Behbudiy, Abdulla Avloniy kabi mutafakkirlarimiz ijodida ham alohida ahamiyat berilgan. Hozirgi

davrda ham ushbu masalaga doir ko‘plab kitoblar, risolalar va qo‘llanmalar chop etilmoqda

Jamiyatning moddiy-ma’naviy hayoti. Insonning moddiy ehtiyojlari oziq-ovqatlar, kiyim-kechak, uy-joy, transport vositalari, o‘zini himoyalash, zurriyot qoldirish kabilardan iboratdir.

Ma’naviy ehtiyojlarga olamni bilish, o‘zlikni anglash, dunyoqarash, donishmandlikka intilish, bilim, san’at, g‘oya, mafkura, go‘zallik, ma’naviy kamolot yo‘lidagi intilishlar kiradi. Insonning asl mohiyati moddiy ehtiyojlarni madaniy shakllarda qondirishida yaqqol namoyon bo‘ladi. Inson aqlli mavjudot sifatida moddiy ehtiyojlarini madaniy shakllarda qondirish uchun tabiat va jamiyat mohiyatini bilishga, moddiy va ma’naviy olamni uyg‘ unlashtirishga, tabiat va jamiyatni o‘z maqsadlariga mos ravishda o‘zgartirishga harakat qiladi. Ilm-fan va texnika insonning ma’naviy va moddiy ehtiyojlarini qondirish quroli, muhim vositasi bolib xizmat qiladi. Inson yuksak ma’naviyat tufayligina o‘z ehtiyojlarini madaniy shakllarda oqilona va to‘laroq qondirish imkoniga ega boladi.

Mamlakatimizda ma’naviyat masalalariga alohida e’tibor berilayotganining sababi ham ana shunda. Jamiyatning moddiy va ma’naviy hayoti kishilarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari bilan uzviy bog‘liq holda vujudga keldi.

Jamiyatning moddiy hayotiga quyidagilar kiradi:

— kishilarning yashashi, shaxs sifatida kamol topishi uchun zarur bolgan iqtisodiy shart-sharoitlar;

— oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar joy, yoqilg‘i, kommunikatsiya vositalari;

— moddiy ne’matlar ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish;

— ishlab chiqarish jarayonida kishilar oltasida amal qiladigan iqtisodiy munosabatlar majmuyi;

— moddiy boyliklar, tabiiy zaxiralar.