13-maruza. Viruslar vaularning klassifikatsiyasi. Reja

10-jadval
Hayvon, o‘simlik va bakteriya viruslari

Nuklein kislotasi	SimmetriyaTipi	Tashqi qobig‘i(+ -)	Kapsid diametri(A) yoki kapsomeri(K)	Viruslar	Guruh nomlari
RNK	V	- -	100—130A 170—200A 250A	Oq beda mozaikasi, kartoshkaning- X virusi, kaktus virusi, kartoshkaning aukuba virusi, no‘xotni viskonsiya yo‘l-yo‘lligi virusi, bug‘doy yo‘l-yo‘lligi mozaikasi virusi, lavlagining sariq virusi. Tamaki mozaikasi virusi, yovvoyi no‘xot mozai­kasi virusi, bodringning yashil dog‘lanishi virusi, arpaning yo‘l-yo‘l mozaikasi virusi	O‘simlik viruslari
		+	90—100A 170A	Gripp, tovuq chumasi, Paragripp virusi, Senday, parotit, shoxli mollar chumasi , itlar chumasi, qizamiq, quturish, Raus sarkomasi, qushlar leykozi	Miksoviruslar, Paramiksoviruslar
RNK	K		32 K 60 K 92 K	Turneps sariq mozaikasi Pomidor tupi shoxlanishi pakanaligi Poliomie­lit, Koksaki A va V, ECHO, rinoviruslar Jaroxatlanish o‘smalari, reoviruslar	O‘simlik viruslari Pikornaviruslar, Reoviruslar
DNK	V	+	90-100 A	Ospovaksina, qushlar chechagi, mollar terisi jarohati	Poksviruslar
	K		12 K 42 K 252 K 812	Fag fX174 Poliomalar, papillomalar, SV40 Adenoviruslar, it gepatiti Radujnosti dolgonojki	Papovaviruslar Adenoviruslar, Hasharot viruslari
		+	162 K	Uchuq, suv chechak, psevdobeshenstva	Gerpes virusi
	S	—	100S	T2 va boshqa juft fa­glar, V. megaterium fagi	Fagi

V – spiral simmetriya, K- kubimon simmetriya, S- aralash simmetriya


11-jadval
Hayvon viruslari sistematikasi (S. YA. Gaydamovich, 1965)

Olami, tip (Phylum)	Kichik tip (Subphyla)	Sinflar	Tartiblar	Oilalar
	Irsiy material	nukleokapsid simmetriyasi	Tashqi qobig‘ining bor-yo‘qligi	Nukleokapsid diametri, kapsomer va hokazolar
Vira	Deoxyvira	Deoxyhelica	Chitovirales	Poxviridae
		Deoxycubica Deoxybinala	Haplovirales Peplovirales, Urovirales	Microviridae,Parvoviridae,Papillomaviridae,Adenoviridae,Iridoviridae,Inophagoviridae,Herpesviridae Phagoviridae
	Ribovira	Ribohelica Ribocubica	Rhabdovirales ,Rigidoviridales Flexiviridales Sagovirales Gyminovirales Togavirales	Dolichoviridae Protoviridae Pachyviridae Leptoviridae Mesoviridae Adroviridae Myxoviridae Paramyxovirida Stomatoviridae Napoviridae Reoviridae Arboviridae

Keyingi tuzilgan klassifikatsiyalarda genetik materialiga qarab viruslar ikki tipga bo‘linadi: RNK-viruslar va DNK-viruslar. Keyingi viruslarni tartiblarga bo‘linganda nukleokapsidning simmetriyasi, diametri (ikosaedr tipdagi viruslarga), kapsomerlarning soni (kubsimon simmetriya tipidagi viruslarga), tashqi qobiqning bor-yo‘qligi va boshqa xususiyatlari inobatga olinadi. Mazkur belgilarga asosan mazkur vaqtda o‘rganilgan umurtqali hayvonlar viruslarini quyidagi guruhlarga bo‘lingan:
Vira olamiga (tipi), Subphyla (kichik tip), irsiy materiali- (Deoxyvira); sinflari - nukleokapsid simmetriyasi- Deoxyhelica yoki Deoxycubica; tartiblari - tashqi qobig‘ining bor yo‘qligi Chitovirales yoki Haplovirales; oilalar - nukleokapsid diametri, kapsomer va hokazolar – Poxviridae, Microviridae, Parvoviridae, Papillomaviridae, Adenoviridae, Iridoviridae, Inophagoviridae (11-jadval).
Xuddi shunga o‘xshash bu kichik tipga o‘xshash irsiy materiali Ribovira bo‘lgan kichik tipi bo‘lib, unda Ribohelica, Ribocubica sinflar mavjud. Bu sinfda Rhabdovirales, Rigidoviridales, Flexiviridales, Sagovirales tartiblari mavjud. Ribocubica sinfida esa Gyminovirales, Togavirales tartiblari bor. Bu tartiblar ichida esa birqancha oilalar bor, ya’ni Dolichoviridae, Protoviridae, Pachyviridae, Leptovirida, Mesoviridae, Adroviridae, Myxoviridae, Paramyxovirida, Stomatoviridae, Napoviridae, Reoviridae, Arboviridae oilalari bor. Boshqa sinflar va ulardagi tartiblarda o‘ziga mos oilalar joylashtirilgan (11-jadval).
Virus nuklein kislotasining tipi va zanjirlar sonlariga asoslangan klassifikatsiya
Mazkur klassifikatsiyada barcha viruslar nuklein kislotasining tipiga qarab ikkiga bo‘lingan, ya’ni Dezoksiviruslar va Riboviruslar. Bularning har biri o‘z navbatida ikkizanjirli va birzanjirli DNK guruhiga hamda ikkizanjirli va birzanjirli RNK guruhlariga bo‘lingan. Endigi bo‘linishlar asosida virionning tuzilishi simmetriyasi va qobiqqa egaligi asosida bo‘ladi.
12-jadval
Virus nuklein kislotasining tipi va zanjirlar sonlariga asoslangan klassifikatsiya turi

Viruslar
Dezoksiviruslar		Riboviruslar
1. Ikki zanjirliDNK	2.Birzanjirli DNK