13-mavzu. Oligopoliya va monopolistik raqobat Reja

optimallashtirish grafigi

Agar birinchi firma, ikkinchi firma 60 birlik mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsa, u holda birinchi firmaning talab chizig`i 60 birlik chapga siljigan bozor chizig`i sifatida keladi. Rasmda bu talab

chizig`i
D<sub>1</sub> (60)
bilan ifodalangan, bu talab chizig`iga mos chekli daromad

chizig`i
MR<sub>1</sub>(60)
bo`ladi. Bunday holda birinchi firmaning foydasini

maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi 30 birlikga teng (bu nuqta

MR₁ (60) _va
MC₁
chiziqlari kesishgan nuqta). Agar birinchi firma ikkinchi

firma 90 birlik mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsa, birinchi firmaning yangi talab chizig`i oldingisiga nisbatan chapga 30 birlik

siljiydi. Bu chiziq rasmda
^D₁ ⁽⁹⁰⁾ . Endi birinchi firma foydasini

maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi 15 birlikka teng.

₍ MR₁ (90)  MC₁
bo`lgan nuqta). Va nihoyat, birinchi firma ikkinchi

firmani 20 birlik mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsin. U holda

birinchi firmaning talab va chekli daromad
MR₁
chiziqlari vertikal

ordinata o`qini kesib o`tadi (bu rasmda keltirilmagan) va birinchi firma umuman mahsulot ishlab chiqarmaydi. Agar biz birinchi firmaning maxsulot ishlab chiqarishini ikkinchi firmaning ishlab chiqarishdan bog`liq holda qanday o`zgarishni grafikda (16.5-rasm) ko`radigan bo`lsak,

birinchi firmaning ikkinchi firma ishlab chiqarishdan bog`liq ishlab

chiqarish chizig`ini olamiz, ya′nibunday bog`liqlikni ko`rinishida ifodalashimiz mumkin.
Q₁
120

100

80

60
40

20
^Q₁ ^(Q₂ ⁾ funksiya

²⁰ 40 ⁶⁰
80 ⁹⁰
100
120 Q₂

16.5-rasm. Kurno muvozanati

Birinchi firmaning ikkinchi firma ishlab chiqarishga ko`ra, ishlab

chiqarish chizig`i
Q<sub>1</sub> (Q<sub>2</sub> )
rasmda <sup>AB</sup> chizig`ini beradi.

Xuddi shunday, ikkinchi firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmini birinchi firma ishlab chiqarishiga ko`ra tahlil qilib, natijada ikkinchi

firmaning ishlab chiqarish chizig`i rasm).
^Q₂ ^(Q₁ ⁾ ni olishimiz mumkin (16.5-

^Q₂ ^(Q₁ ⁾ chizig`i ikkinchi firmaning birinchi firma ishlab chiqarish hajmini faraz qilgandagi va shu birinchi firmaning ishlab chiqarishi ikkinchi firmaning ishlab chiqarish hajmidan bog`liq ekanligini ifodalaydi. Agar firmalarning chekli xarajatlari bir-biridan farq qilsa,

_ya′ni MC₁  MC₂
bo`lsa, ularning ishlab chiqarish chiziqlari
Q₁ (Q₂ ) _va

^Q₂ ^(Q₁ ⁾ lar ham bir-biridan farq qiladi (16.5-rasm).
Birinchi firmaning ishlab chiqarish chizig`i bilan ikkinchi firmaning ishlab chiqarish chizig`i kesishgan ^E nuqtaga mos keluvchi birinchi va

ikkinchi firmalar tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot hajmlari muvozanati Kurno muvozanati deyiladi.
Muvozanat nuqtada har bir firma o`zining raqobatchi firmasining ishlab chiqarish hajmini aniq faraz qiladi. Muvozanat nuqtaga mos holda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi ikkala firma uchun ham optimal hisoblanadi va hech qaysi firma o`z mahsulotining ishlab chiqarish hajmini optimal hajmdan ko`proq yoki kamroq o`zgartirishdan manfaatdor emas.

Q

Q
Mahsulot hajmini optimal hajmdan har qanday o`zgartirilishi ikkala firmaning ham daromadini kamayishiga olib keladi. Muvozanat ishlab

chiqarish hajmlari
^E va
^E firmalarning foydasini maksimallashtira-

1

2
digan hajmlar hisoblanadi va firmalar bir-birlarining ishlab chiqarish hajmlarini to`g`ri faraz qiladilar.
Kurno muvozanati, o`yinlar nazariyasida Nesh muvozanati deb yuritiladi. Nesh muvozanati holatida har bir o`yinchi o`zining raqibi tanlagan harakatiga ko`ra tanlovi eng yaxshi tanlov hisoblanadi. Nesh muvozanati holatida hech bir o`yinchi o`zining harakatini o`zgartirishdan manfaatdor emas. Kurno muvozanatida ham har bir duopolist raqibi tanlagan ishlab chiqarish hajmida o`zining ishlab chiqarish hajmini foydani maksimallashtiradigan darajada belgilaydi va shu sabab duopolistlar o`zlarining mahsulot ishlab chiqarish hajmlarini o`zgartirishidan manfaat olmaydilar.
Kurno modeli duopolistlar Kurno muvozanat holatida bo`lmaganda, ular shu muvozanatga erishish uchun harakat qilishi mumkinligi to`g`risida hech narsa demaydi. Nima uchun deganda, modelda raqobatchining mahsulot ishlab chiqarish hajmi o`zgarmas deb qilinadigan asosiy farazi bajarilmaydi. Hech qaysi firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmi o`zgarmasdan qolmaydi.