14-mavzu. Moliyaviy hisobotдан foydalanuvchilar. Reja: Moliyaviy hisobot shakillarining mohiyati Buxgalteriya balansi

Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot. Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot 2-shakl. Moliyaviy natijalar yoki foyda va zararlar haqidagi hisobot shakli korxona moliyaviy natijalarini tavsiflaydi.
Ushbu shaklda xo‘jalik yurituvchi subyektlarning asosiy, muomalaviy va moliyaviy faoliyati natijasida olgan foyda yoki ko‘rgan zararlarining miqdori tegishli moddalar bo‘yicha yoritiladi.
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot o‘z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  Mahsulot sotishdan olingan yalpi (sof) tushum.
  
• 
  Mahsulot sotishdan yalpi foyda.
  
• 
  Asosiy faoliyatdan foyda (zarar).
  
• 
  Moliyaviy faoliyatdan foyda (zarar).
  
• 
  Umumxo‘jalik faoliyatidan foyda (zarar).
  
• 
  Favqulodda foyda (zarar).
  
• 
  Soliq to‘loviga qadar foyda (zarar).
  
• 
  Sof foyda (zarar).
  

Xo‘jalik yurituvchi subyektlar “Mahsulot (ish, xizmat)ni sotishdan tushgan daromad” moddasida (010-satr) savdo ustamalari, xaridor va buyurtmachilar tomonidan to‘lagan soliqlar bilan birgalikda, mahsulot, tovar, ish, xizmatlarni sotishdan tushgan jami daromad (qaytarilgan tovarlar, tayyor mahsulotlar qiymatining miqdori va sotish bahosidan xaridor hisobidan chegirib tashlangandan keyin) aks ettiriladi.
Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotni tuzish va uni to‘ldirish. Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot ma’lum bir hisobot davrida korxonaning pul mablag‘lari holatiga operatsion, investitsiya va moliyaviy faoliyati ta’sirini aks ettiradi va shu davr ichida pul mablag‘lari o‘zgarishini ko‘rsatadi.
Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot ma’lumotlaridan foydalanish quyidagi imkoniyatlarni beradi:

• 
  korxonaning pul mablag‘lari va ularning ekvivalentlarini ishlab topish qobiliyatini, shuningdek shunga o‘xshagan pul mablag‘laridan foydalanishda korxona ehtiyojini baholash;
  
• 
  korxonaning sof aktividagi o‘zgarishlarni, moliyaviy tarkibi va uning o‘zgaruvchan vaziyat hamda imkoniyatlarga moslashish maqsadida pul oqimlarining summalari, shuningdek, o‘z vaqtida tushishiga ta’sir etish qobiliyatini baholash;
  
• 
  turli korxonalarning operatsion faoliyati to‘g‘risidagi hisobotni taqqoslash. Chunki bu xo‘jalik faoliyatining bir xil muomala va voqyalari uchun buxgalteriya hisobining turli usullaridan foydalanish oqibotlarini bartaraf etadi.
  

Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotda pul mablag‘lari oqimi quyidagi faoliyatlar bo‘yicha tasniflanadi: operatsion faoliyati; investitsion faoliyati va moliyaviy faoliyati.
Operatsion faoliyatidan olinadigan pul mablag‘lari hajmi korxona faoliyati samarasining hal etuvchi ko‘rsatkichi bo‘lib hisoblanadi. Chunki u tashqi moliyalash manbalarisiz ssudalarni qaytarish, mehnat unumdorlik darajasini saqlash, dividendlar to‘lash va yangi kapital qo‘yilmalarni amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Operatsion faoliyatidan bo‘lgan pul mablag‘lari harakati birinchi navbatda daromad olish bo‘yicha asosiy faoliyat natijasi bo‘lib hisoblanadi.
Investitsion faoliyat – bu pul ekvivalentiga kirmaydigan uzoq muddatli aktivlar va boshqa investitsiyalarni sotib olish va sotish, qaytariladigan kreditlarni berish va olish. Bularga bino, asbob – uskuna, nomoddiy va boshqa aktivlarni sotish va sotib olish, aktsiya yoki boshqa qarz majburiyatlarini sotishdan tushgan tushum va boshqa korxonalarning aktsiyalari va qarz majburiyatlarini sotib olish, fyuchers, forvard, optsion va svop – kontraktlar bo‘yicha tushumlar va ular bo‘yicha to‘lovlar kiradi. Moliyaviy faoliyat – bu shunday faoliyat turiki, uning natijasida korxonaning xususiy kapitali va qarzlari hajmi va tuzilishida o‘zgarish hosil bo‘ladi.
Pul oqimlari to‘grisidagi hisobotda quyidagi moddalar o‘z aksini topadi: “Mahsulot (tovar, ish va xizmat) larni sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari” (010–satr.) moddasida yuklab yuborilgan mahsulot (mahsulot, ish va xizmat)lar uchun hisobot davrida korxonaning bankdagi hisob – kitob hisobvaraqiga va kassasiga tushgan mablag‘lar ko‘rsatiladi.
“Material, tovar va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari” (020-satr) moddasida uzoq muddatli aktivlarni sotib olish uchun to‘lanmalardan tashqari, materiallar, mahsulot, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari summasi ko‘rsatiladi.
“Xodimlarga va ular nomidan to‘langan pul mablag‘lari” (030–satr) moddasida pul mablag‘larining quyidagi maqsadlar uchun sarflanishi ko‘rsatiladi: xodimlarga to‘langan mehnat haqi, mukofotlar, maqsadli davlat fondlariga to‘lanmalar, byudjetga daromad solig‘i to‘lash; kasaba uyushmasiga ajratmalar, aliment to‘lovlari, turar joy fondiga to‘lovlar, xodimlarga berilgan bank kreditlari bo‘yicha to‘lovlar va shunga o‘xshagan xodimlarga va xodimlar nomidan kassadan va bankdagi hisobvaraqlardan to‘lanadigan boshqa pul mablag‘lari aks ettiriladi.
“Operatsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari” (040-satr) moddasining “chiqim” ustunida olingan royalti, turli rag‘batlantirishlar va boshqa daromadlar aks ettiriladi.
“Jami operatsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi” (050-satr) modda. Plyus, minus, alomatlariga qarab 010, 020, 030, 040-satrlar yig‘indisi ko‘rsatiladi.
“Asosiy vositalarni sotib olish va sotish” (060-satr) moddasining “Kirim” ustunida turli asosiy vositalarni sotishdan tushgan mablag‘lar summasi, “Chiqim” ustunida mol yetkazib beruvchilarga xarid qilingan asosiy vositalar uchun to‘langan summa ko‘rsatiladi.
“Nomoddiy aktivlarni sotib olish va sotish” (070-satr) moddasining “Chiqim” ustunida mol yetkazib beruvchilarga xarid qilingan nomoddiy aktivlar uchun to‘langan summasi, “Kirim” ustunida nomoddiy aktivlarni sotishdan tushgan mablag‘lar summasi ko‘rsatiladi.
“Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish va sotish” (080-satr) moddasining “Chiqim” ustunida birjada to‘langan komission xarajatlar va foizlar qo‘shilgan holda qimmatli qog‘ozlar va boshqa investitsiya instrumentlarini sotib olish uchun to‘langan pul mablag‘lari summasi, “Kirim” ustunida qimmatli qog‘ozlar va boshqa investitsiya instrumentlarini sotishdan tushgan pul mablag‘lari aks ettiriladi.
“Investitsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari” (090-satr) moddasining “Chiqim” ustunida boshqa investitsion faoliyat bo‘yicha to‘langan summa, “Kirim” ustunida – olingan pul mablag‘lari ko‘rsatiladi.
“Jami investitsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi” (100-satr) moddasida 060, 070, 080, 090-satrlarning plyus bilan yozilgan summalarini jamlab “Kirim” ustunida, minus bilan yozilgan summalarini jamlab “Chiqim” ustunida ko‘rsatiladi.
“Olingan va to‘langan foizlar” (110-satr) moddasining “Kirim” ustunida olingan, “Chiqim” ustunida to‘langan foizlar summasi ko‘rsatiladi.
“Olingan va to‘langan dividendlar” (120-satr) moddasining “Kirim” ustunida olingan, “Chiqim” ustunida to‘langan dividendlar summasi aks ettiriladi.
Aktsiyalarni chiqarishdan yoki xususiy kapital bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa instrumentlardan kelgan pul tushumlari (130-satr) moddasida xususiy kapital bilan bog‘liq bo‘lgan hisobot davrida chiqarilgan (sotilgan) aktsiyalar yoki boshqa instrumentlar bo‘yicha aktsionerlardan tushgan pul mablag‘lari summasi aks ettiriladi.
“Xususiy aktsiyalar sotib olingandagi pul to‘lovlari” (140-satr) moddasida keyinchalik tarqatish yoki bekor qilish uchun korxonada turgan xususiy aktsiyalar bo‘yicha egalariga to‘langan pul mablag‘lari summasi ko‘rsatiladi.
“Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari” (150-satr) moddasining “Kirim” ustunida hisobot davrida tushgan kreditlar va qarzlar, “Chiqim” ustunida to‘langan kreditlar va qarzlar ko‘rsatiladi.
“Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari” (160-satr) moddasining “Chiqim” ustunida ijara (lizing) ga beruvchiga to‘langan summa, “Kirim” ustunida – ijara (lizing) ga oluvchidan tushgan pul mablag‘lari summasi ko‘rsatiladi.
“Moliyaviy faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari” (170-satr) moddasining “Chiqim” ustunida boshqa moliyaviy faoliyat bo‘yicha to‘langan, “Kirim” ustunida olingan pul mablag‘lari ko‘rsatiladi.
“Jami: moliyaviy faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi» (180-satr) moddasida 110, 120, 130, 140, 150, 160, 170-satrlarning plyus bilan yozilgan summalarini jamlab “Kirim” ustunida, minus bilan yozilgan summalarini jamlab “Chiqim” ustunida ko‘rsatiladi.
“To‘langan daromad (foyda) solig‘i” (190-satr) moddasida to‘langan foyda solig‘i summasi ko‘rsatiladi.
“To‘langan boshqa soliqlar” (200-satr) moddasida foyda solig‘idan tashqari to‘langan soliqlar, boj to‘lovlari va ularga tenglashtirilgan yig‘im va ajratmalar summasi ko‘rsatiladi.
“Jami to‘langan soliqlar” (210-satr) moddasida 190 va 200 satrlar summasi aks ettiriladi.
“Jami moliyaviy – xo‘jalik faoliyatining sof pul kirimi/chiqimi» (220-satr) moddasida 050, 100, 180, 210-satrlarning plyus bilan yozilgan summalarini jamlab “Kirim” ustunida, minus bilan yozilgan summalarini jamlab “Chiqim” ustunida ko‘rsatiladi.
“Yil boshidagi pul mablag‘lari” (230-satr) moddasida korxona balansining 320-satr 3-ustunida ko‘rsatilgan pul mablag‘larini hisobga oladigan (5000, 5100, 5200, 5500, 5600, 5700) hisobvaraqlarning qoldiq summalari aks ettiriladi.
“Yil oxiridagi pul mablag‘lari” (240-satr) moddasida korxona balanstning 320-satr 4-ustunida ko‘rsatilgan pul mablag‘larini hisobga oladigan (5000, 5100, 5200, 5500, 5600, 5700) hisobvaraqlarining qoldiq summalari aks ettiriladi.
“Chet el valyutasidagi pul mablag‘larining harakati to‘g‘risida ma’lumot” bo‘limida hisobot davrida korxonaning valyuta mablag‘larini harakati ko‘rsatiladi.
Valyuta mablag‘lari muomalalar sodir bo‘lgan paytda, valyuta mablag‘larining qoldiqlari esa hisobot davrining oxirgi sanasiga O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining belgilagan kursi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi milliy valyutasida aks ettiriladi.
“Yil boshiga qoldiq” (250-satr) moddasida korxonaning valyuta hisobvaraqi va kassasida hisobot davri boshiga qolgan valyuta mablag‘lari ko‘rsatiladi.
“Jami valyuta mablag‘larining tushumi” (260-satr) moddasida 261, 262, 263, 264-satrlarda ko‘rsatilgan valyuta mablag‘larining hisobot davridagi umumiy tushumi aks ettiriladi.
“Jami sarflangan valyuta mablag‘lari” (270-satr) moddasida 271 dan 273-gacha satrlarda ko‘rsatilgan korxona tomonidan turli maqsadlarga sarflangan valyuta mablag‘larining umumiy summasi aks ettiriladi.
“Yil oxiridagi qoldiq” (280-satr) moddasida 250 + 260 – 270 satrlarning ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadigan hisobot yili oxiriga qolgan korxonaning valyuta hisobvaraqlarida va kassasida turgan valyuta mablag‘lari summasi aks ettiriladi.