15-Laboratoriya mashg‘uloti. Bug’doydoshlar Piyozdoshlar, Qiyoqdoshlar, loladoshlar oilasi mavzuning maqsadi

BUG‘DOYDOShLAR, (G‘ALLADOShLAR) OILASI- POACEAE.
Morfologik ta'rifi. Bug‘doydoshlar oilasi 700 turkum va 7500-10000 turni
o‘z ichiga oladi. Ular er yuzining hamma qit'alarida tarqalgan. Bu oilaga bir yillik,
ikki va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar ba'zan, buta va darxtlar kiradi. Ularning poyasi
ingichka, naysimon, bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Bo‘g‘imlari bo‘rtgan ichi berk,
bo‘g‘im oraliqlarining ichi esa bo‘shliqdan iborat. Barglari oddiy, bandsiz, ba'zan
bandli, poyada ketma-ket joylashgan. Ular poyani o‘rab turadigan, naysimon uzun
qindan va tasmasimon, nashtarsimon, ba'zan tuxumsimon yoki bigizsimon shakilga
ega bo‘lgan barg yaproqlaridan iborat. Barg qinining barg yaprog‘iga o‘tish joyida
yupqa pardasimon o‘simta tilcha va 2 ta quloqchasi bor. Tilcha 2 ta yonbargchaning qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan deb qaraladi. U poya bilan qin orasiga suv
tushishiga yo‘l qo‘ymaydi. Gullari mayda, gulqo‘rg‘onsiz bo‘lib, ular o‘z navbatida boshoq, supurgi, shingil, so‘ta, ro‘vak kabi oddiy va murakkab to‘pgullarni
hosil qiladi. Har bir boshoqcha 1 dan 10 tagacha. Ba'zan undan ko‘p ikki jinsli yoki
bir jinsli ikkita gultangacha barglar va ular ostidan chiqqan ikkita etli boshoq tangacha bargli gullardan tashkil topadi. Ayrim hollarda ularning soni o‘zgarib turishi
ham mumkin. Boshoq tangacha barglar boshoqchani o‘rab turganini ostki, o‘ralib
turgan ichkarisidagini esa ustki boshoq tangacha barg deyiladi. Ulardan keyin
changchi va urug‘chilarni o‘rab turgan gultangacha barglar joylashgan bo‘ladi.
Gultangacha barglarning boshoqcha o‘zagidan chiqqan etli va kattarog‘ini
ostki,uning qarshisida gul banddan chiqqan kichikrog‘ini ustki gultangacha barg
deyiladi. Gultangacha barglar ichida 1,2,3 ta bo‘lib joylashgan kichkinagina yupqa
parda bo‘lib, bu parda o‘zgargan gulqo‘rg‘on, «lodequla» deb ataladi. Lodequlalar
tangacha barglarni itarib, ularni bir-biridan ajratadi va gulning ochilishiga changchi
va urug‘chilarning gul ichidan tashqariga chiqib, osilib turishiga imkon beradi.
Changchilar asosan 3 ta yoki 6 ta, ba'zan 2 ta ham bo’lishimumkin. Urug‘chisi bitta, 2 yoki 3 mevabargchaning qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Ustunchasi qisqa,
ba'zan o‘tiroq holda bo‘lib, tumshuqchasi 2 ta bo‘lakka bo‘lingan, patsimon
tuzilishga ega.Tugunchasi ustki bir uyali va bir urug‘ kurtakli. Mevasi quruq don meva.Bug‘doydoshlar oilasi sistematik jihatdan murakkab bo‘lganligi uchun uni
3 ta oilachaga bo‘lib o‘rganiladi.1.Bambukdoshchalar- Bambusoideae.2.Tariqdoshchalar- Panicoideae.3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar-Poaeoideae.
1.Bambukdoshchalar oilachasining vakillari yirik, ko‘p yillik poyasi
yog‘ochlangan, daraxtsimon yoki butasimon o‘simliklar bo‘lib, tropik va subtropik
mintaqalarda tarqalgan.2.Tariqdoshchalar oilachasining vakillari bir yillik, va ko‘p yillik o‘to‘simliklardir. Ularning poyasi ba'zan yog‘ochlanadi. Oddiy boshoqchalari bir gulli, ba'zan ikki gulli, bittasi bir jinsli erkak gul bo‘lib, ikkinchisi ikki jinsli gul.
3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar oilachasi vakillarining boshoqcha tangachabargi
2ta bo‘ladi. Boshoqchasi bir gulli yoki ko‘p gulli.
Ahamiyati. Bu oila o‘simliklari insonlar hayotida muhim ahamiyatga
egaligi bilan boshqa oilalardan alohida ajralib turadi.Shunki bu o‘simliklarning
urug‘ini tarkibida 50-75% kraxmal, 20% oqsil, yog‘, mineral moddalar va vitaminlar bor.Bu oila vakillari nafaqat oziq-ovqat balki em-xashak va manzarali
o‘simliklar sifatida ham ma'lum.