15 maktabgacha ta’limda psixologik xizmatning ustuvor vazifalari saipova Mexrixon

Keywords:
preschool organization, upbringing, healthy lifestyle,psychological trait, 
psychological theories, subgroup, cognition processes, speech, intuition, psychological 
service. 
Hammaga ma’lumki,inson hayotining dastlabki yetti yilini o’z ichiga qamrab 
oluvchi maktabgacha ta’lim yosh davri o’z ahamiyatiga ko’ra noyob hisoblanadi.Ana 

---

16 
shu yillarda bolada asosiy insoniy qobiliyatlarning shakllanishi yuz beradi,shaxsiy 
rivojining asoslari qo’yiladi.Insonning kelajagi, xulq-atvori, qobiliyati,dunyoqarashi 
bolalik qanday bo’lganligiga,ta’lim qanday berilganiga ko’pjihatdan bog’liq. 
Komil insonni ,ya’ni o’zida ruhiy boylik ,axloqiy poklik va jismoniy yetuklikni to’la 
mujassamlashtirgan o’quvchi yoshlarni kelgusi faoliyatga psixologik jihatdan tarbiyalash 
uchun ta’lim-tarbiya ishlarini to’g’ri yo’lga qo’yish lozim.Buning uchun bolalarning 
psixik taraqqiyoti qonuniyatlari , yosh va individual xususiyatlarini o’rganish zarurdir. 
Buning uchun avvalo katta e’tibor , albatta, maktabgacha ta’lim sohasiga qaratilishi 
kerak. Muhtaram prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan bu borada qator islohotlar 
yo’lga qo’yilib,jumladan,bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish maqsadida 
nafaqat davlat balki nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarini chekka tuman va 
qishloqlarda ham tashkil etishni yo’lga qo’yildi. 
Maktabgacha ta’lim tizimida bilim ,amaliy ko’nikma va malakalar,ma’lum 
psixologik- pedagogik ko’nikmalar nuqtayi nazaridan,eng avvalo bolalarni tarbiyalash 
uchun to’laqonli o’zlashtirish zarur,bolaning keyingi rivojlanishi, noto’g’ri yo’ldan 
ozdirilishining oldini olishga bog’liq. Ma’lumki,maktabgacha yoshdagi bolalarning 
rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari vazifalari sirasiga shaxsga yo’naltirilgan 
ta’lim-tarbiyani 
amalga 
oshirish,bolalarda 
ijtimoiy-kommunikativ, 
axloqiy,estetik,intelektual,jismoniy 
sifat 
va 
salohiyatlarni 
uyg’otish 
va 
rivojlanishtirish,sifat 
va 
salohiyatlarni 
uyg’otish 
va 
rivojlantirish,bolalarda 
mustaqillik,mas’uliyatlilik,tashabbuskorlik 
xislatlarini 
shakllantirish,bolalarning 
yosh,individual,psixologik va jismoniy xususiyatlari hamda qobiliyatini inobatga olgan 
ta’lim- tarbiya jarayonini tashkil etish kiritilgan
1
. 
Zamonaviy nazariyalar XX asrda bolalar bog’chalari va boshqa maktabgacha ta’lim 
muassasalarining ko’payishi bir qator o’zgarishlar bilan bog’liq: 

Psixologiya,tibbiyot, psixiatriya va ta’lim sohalarida qo’llanishi natijasida 
erta bolalikka yangi ilmiy qiziqish; 

bolalarga yo’l –yo’riq ko’rsatish va ota-onalar ta’limning muhimligini tan 
olish; 

Ishlaydigan onalarning bolalarini parvarish qilish uchun allaqachon tashkil 
etilgan bolalar bog’chalarining ta’lim dasturlarini takomillashtirishbo’yicha sa’y-
harakatlar. 
Katta nazariyachilardan biri psixolog John Piaje va uning izdoshlarining eng katta 
hissalari rivojlanish psixologiyasi bo’lib,ular bolalar intellektual rivojlanishning 
muntazam bosqichlaridan o’tishlariga ishonch hosil qilganlar.Dastlabki ikki davr – 
sensomotor intellekt(tug’ilgandan ikki yoshgacha),shuningdek vakillik (ikki 
yoshdan,yetti yoki sakkizgacha) erta bolalik sohasiga tegishli. Birinchi bosqichda 
1
Maktabgacha ta’limning davlat talablari. TOSHKENT.2018.

---

17 
(sensomotor)bola tili shakllana boshlagan paytda tashqi ob’ektlar va hodisalar bilan 
shug’ullanish uchun mushaklari va sezgi organlaridan foydalanishni o’rganadi. U, 
shuningdek,narsalar bilan shug’ullana boshlaydi va hatto uning ko’rishi va tegishi 
mumkin bo’lmagan narsalar mavjudligini biladi va “ramzlash”ni boshlaydi(narsa so’z 
yoki imo-ishora bilan ifodalaydi).Ikkinchi bosqichda bola eng katta til o’sishini boshdan 
kechiradi.bu bosqichda bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o’rganishga bog’liq Bu 
bosqichda bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o'rganishga bog'liq, lekin u ham 
narsalarni sezgi orqali boshqaradi. U mantiqiy va matematik munosabatlar (guruhlar, 
o'lchamlar, miqdorlar va sifatlar) va fazoviy va vaqtinchalik munosabatlar kabi 
simvolizatsiya va munosabatlarning elementar turlarini birlashtira boshlaydi. J.Piaje 
nazariyasi yosh bolada kognitiv ta'lim jarayonlari va kontseptsiyani shakllantirishning 
ahamiyatini tan olish uchun asos yaratdi. Piaje, shuningdek, zarur ko'nikmalarni 
o'rganish uchun qulay muhit muhimligini ta'kidladi. 
Bolalar bog'chalari va bolalar bog'chalarining asosiy muammolaridan biri tilni 
rivojlantirishdir. Ko'pgina tadqiqotchilarning fikricha, haqiqiy nutq bola o'zi ishlatadigan 
so'zlar bilan mazmunli aloqalar hosil qila boshlaganida boshlanadi (ona so'zini uning 
ma'nosini tushunmasdan taqlid qiladigan chaqaloq haqiqiy nutqqa qo'shilmaydi). Ikki 
yoshdan olti yoshgacha bo'lgan bola uchun og'zaki nutq asosiy vazifa bo'lib, ifodalash va 
tushunishni 
o'z 
ichiga 
oladi. 
Taxminanto'rtyoshida 
u 
o'ztiliningtizimligrammatikasiasoslarinio'zlashtiradi. Oltiyoshgakelib, o'rtacha bola 
o'zso'zboyliginitaxminan 
2500 
so'zgako'paytiradi 
- 
buuningmuhitiningsifatiga, 
ayniqsakattalarning bola bilanmunosabatdabo'lishgatayyorligigabog'liq. Ko'pgina 
tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bolalar uyi kabi shaxssiz muassasadagi juda yosh bola, 
odatda, oddiy oila sharoitida bir xil yoshdagi bolalardan orqada qoladi. Erta bolalik 
davridagi ta'limning ko'plab vazifalaridan biri barcha bolalar uchun, ayniqsa, 
kompensatsiya ishlariga muhtoj bo'lganlar uchun boshlang'ich til ko'nikmalarini 
o'rgatishdir. Ularning tushunish va nutqini yaxshilash uchun tinglash va til o'yinlari 
mavjud. Ta'lim o'yinlarini muvaffaqiyatli o'qitish moslamasi deb topadigan 
o'qituvchilar, ular bolaning o'rganishga bo'lgan qiziqishini rag'batlantirishini 
ta'kidlaydilar .Bolalar kuchli o'rganish va o'zaro ta'sir qilish qobiliyatiga ega bo'lib 
tug'iladi. 
Bolalar dunyo haqidagi tushunchalarini har bir yangi tajriba bilan solishtirishadi , 
ular ba'zan "sodda nazariyalar" deb ataladigan nazariyalarni yaratadilar.Bu bosqichda 
bolaning moslashuvi sinov va xato orqali o'rganishga bog'liq, lekin u ham narsalarni sezgi 
orqali boshqaradi. U mantiqiy va matematik munosabatlar (guruhlar, o'lchamlar 
miqdorlar va sifatlar) va fazoviy va vaqtinchalik munosabatlar kabi simvolizatsiya va 
munosabatlarning elementar turlarini birlashtira boshlaydi.
2
J.Piaje nazariyasi yosh 
2
J.Piaje”Yosh davrlarining an’anaviy tasnifi”

---