16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

Yalpi investitsiyalash
-kapital zahirasining umumiy o`sishidir. 
Qoplash
-asosiy kapitalning ishdan chiqqan qismini almashtirish. 
Sof investitsiya
-yalpi investitsiyadan qoplash uchun sarflanadigan mablag`ni ajratgandan 
keyingi qolgan qismi. 
Sof investitsiya = Yalpi investitsiya-Qoplash. 
Agar yalpi investitsiya qoplashdan yuqori bo`lsa, sof investitsiya musbat bo`ladi (bu holda 
kapital ko`payadi va ishlab chiqarish kengayadi). Agar yalpi investitsiya qoplashdan kichik bo`lsa, 
sof investitsiya manfiy bo`ladi (mavjud kapital kamayib boradi). Va nihoyat, yalpi kapital 
qoplashga teng bo`lsa, kapital hajmi o`zgarmaydi (bu holda kapital oddiy takror ishlab 
chiqarilmaydi). 
Faraz qilaylik, firma mandarin sotish bilan shug`ullanadi, deylik. Firma sotish quvvati turli 
bo`lgan do`konlarni qurmoqchi. Do`konlarni qurish uchun sarflanadigan kapital mablag`lar, sotish 
uchun sarflanadigan xarajatlar quyidagi jadvalda keltirilgan (10-jadval). Ssuda foizi stavkasi 10 
foiz bo`lsin. 
10-jadval. Bir yillik investitsiya qaytimlari 
Do`kon-
larning 
sotish 
quvvati 
(kir 
kunlik), 
kg 
Umumiy 
inves-
titsiya 
(kapitalm
ablag` 
sarfi), 
so`m 
Chekli 
inves-
titsiya, 
so`m 
Kapital-
ga to`la-
nadigan 
chekli 
foiz, so`m 
Chekli 
sotish 
xarajat-
lari, so`m 
Chekli 
umumiy 
xara-
jatlar,
so`m 
(
MC
) 
Investi-
tsiyadan 
olina-
digan 
daromad, 
so`m 
(
MR
) 
Chekli 
foyda, 
so`m 
1000 
100000 
100000 
10000 
5000 
115000 
120000 
5000 
2000 
200000 
100000 
10000 
7500 
117500 
120000 
2500 
3000 
300000 
100000 
10000 
10000 
120000 
120000 
0 
4000 
400000 
100000 
10000 
12500 
122500 
120000 
-2500 
5000 
500000 
100000 
10000 
15000 
125000 
120000 
-5000 
11-jadval. Bir yillik qo`yilgan investitsiyaning chekli oqlash normasi. 

---

Sotish quvvati,
kg 
-chekli oqlash 
normasi, % 
Ssuda foizi 
stavkasi , % 
Investitsiyani chekli sof 
oqlash normasi , % 
1000 
15,0 
10,0 
5,0 
2000 
12,5 
10,0 
2,5 
3000 
10,0 
10,0 
0,0 
4000 
7,5 
10,0 
-2,5 
5000 
5,0 
10,0 
-5,0 
Sotish masshtabi oshishi bilan o`zini oqlash normasi 15 foizdan 5 foizga tushadi. bo`lganda, 
investitsiyadan olinadigan daromad maksimallashadi, ya`ni sotish hajmi 3000 kilogrammga etadi. 
Ushbu vaziyat 101-rasmda keltirilgan. 
102-rasm. Chekli oqlash normasi va ssuda foizi stavkasi dinamikasi. 
Ssuda foizi stavkasi o`zgarmas bo`lib 10% ga teng bo`lgani uchun, uning chizig`i abtsissa 
o`qiga parallel joylashadi. Chekli oqlash normasi do`konlarning sotish quvvatiga qarab o`zgaradi, 
ya`ni sotish masshtabi oshishi bilan pasayib boradi. 
Chekli oqlash normasi chizig`i investitsiyaga bo`lgan talab chizig`ini ifodalaydi. Talab 
chizig`idan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, kapitalga bo`lgan talab shuncha 
kam va aksincha, foiz stavkasi qancha past bo`lsa, kapital mablag`ga bo`lgan talab shuncha yuqori 
bo`ladi. Foydani maksimallashtiradigan sotish hajmi 
bo`lganda 3000 kilogrammga teng 
bo`ladi.