18.5-Rasm Turli xil konstruksiyali tо‘lqin qurilmalar
Yuza tagidagi suv qatlamida uning zarrachalar amplitudaga teng bо‘lgan
a orbita
radius bilan
doiraviy harakat qiladi (19.6-rasm).
18.6-Rasm Tо‘lqin tavsiflari
Dengizning quyidagi chuqurliklarda zarrachalar harakati doiraviy bо‘lib qoliveradi:
D < 0,5
λ ; (18.1)
bu yerda
λ – tо‘lqin
uzunligi, m.
Quyidagi shartiga kо‘ra:
D > 0,5
λ (18.1a)
amalda suvning zarachalari kо‘chmaydi.
Tо‘lqin chо‘qqidan to tubigacha tо‘lqining balandligi
N ikki baravar bо‘lib amplitudaga teng:
N = 2 a . (18.2)
Tо‘lqin sirtining shakl о‘zgarishida ilgarilanma harakat kо‘zatiladi, lekin suv о‘zi tо‘lqin tarqalish
yо‘nalishda kо‘chmaydi. Dengizning о‘rtacha sathidan tо‘lqining joriy kо‘tarilish
h kattaligi
quyidagicha ifodalanadi:
h = a sin
2
(x - cτ) = a sin(
2
x - wτ) = a sin(kx-wτ); (18.3)
bu yerda
a – tо‘lqin amplitudasi, m;
w – suv
zarachalarning burchak tezligi, rad/s;
x - koordinata, m;
g – erkin tushish tezlanish, m/s
2
;
τ - vaqt, s.
Tо‘lqin uzunligi:
λ =
2 π g / w
2
. (18.4)
Tо‘lqin soni:
k = 2 π / λ . (18.5)
Tо‘lqin yuzaning
x о‘qi yо‘nalishda kо‘chish tezligi:
x
h
a
w
H=2
a
λ
c =
2
w
=
g / w =
g
2
2
g
=
2
g
. (18.6)
Tо‘lqin harakatining davri:
T =
w
2
=
2
/
1
2
g
. (18.7)
Garmonik harakatining xususiyati – kinetik va potensial energiyalarning tengligidadir.
Bunga
asosan yuza birligiga tо‘g‘ri keladigan tо‘lqining kinetik va potensial energiyasi quyidagiga teng:
W
k
= W
p
= ρ a
2
g / 4
. (18.8)
bu yerda
ρ - suvning zichligi, kg/m
3
.
Demak, yuza birligiga tо‘g‘ri keladigan tо‘lqining umumiy energiyasi quyidagi yig‘indisi bilan
aniqlanadi:
W = W
k
+ W
p
= ρ a
2
g / 2 . (18.9)
Tо‘lqin tarqalish yо‘nalishda (18.6 - rasm
x yо‘nalishda), tо‘lqin о‘sish (front) kenglik birligidagi,
kо‘chiriladigan
N quvvat quydagi formula bilan aniqlanadi:
N = W c/2
= ρ g a
2
c / 4 . (18.10)
(18.6)
formulani hisobga olgan holda, (18.10) formula quyidagi kо‘rinishga ega bо‘ladi:
N =
T
ga
4
2
=
8
2
2
T
a
g
. (18.10а)
Shunday qilib, tо‘lqinlar bilan kо‘chiriladigan quvvat amplituda va davrlarning kvadratlarga
proporsionaldir.
Shuning uchun, energetik nuqtai nazardan katta amplitudaga ega bо‘lgan uzun davriy
tо‘lqinlar eng samarali hisoblanadi. Real sharoitlarda tо‘lqinlar ideal sinusoidali emas.
Amalda
muntazam bо‘lmagan (chastota, yо‘nalish va amplitudalar о‘zgaruvchan) tо‘lqinlar kuzatiladi. Shuning
uchun, amaliy hisoblarda extimoli eng katta bо‘lgan
a,
λ,
T kattaliklar olinadi.
Eng kо‘p tez-tez kuzatiladigan tо‘lqinlar diapazoni:
N=1,5...5 m va
T=7...11 sek. Eng kо‘p
uchraydigan kataliklar esa:
N≈3 m va
T≈9 sek.
18.7-rasm. Tо‘lqin qurilmalar
Dostları ilə paylaş: