2 – Leksiya. Sherebe tazalaw bo’liminin’ teoriyaliq tiykarlari ha’m texnologiуаliq esaрlari

Suyıltırılǵan hák súti

Aktiv CaO niń muǵdarı, n.ú.

60-75

Soda eritpesin aldın-ala kaustifikaciyalaw menen jumıs alıp barılǵanda qosımsha kaustifikaciyalanǵan soda eritpesinde normalastırıladı:

ionlarınıń muǵdarı, n.ú.	5,0-5,5
ionlarınıń muǵdarı (ulıwma ), n.ú.	18-19

Quramında Ca²⁺ hám Mg²⁺ ionlarınıń muǵdarı minimal dárejede bolǵan tazalanǵa sherebe alıw ushın tazalanǵan sherebede Na₂CO₃ hám Ca(OH)₂ bazı bir zıyat muǵdarı bolıwı tiyis. (79-80 betlerge qarań).
Olardıń stexiometriyalıq muǵdarǵa salıstırǵanda zárúr bolıwshı artıq muǵdarı hám ionlarınıń ulıwma muǵdarı kórsetilgen reglamentte názerde tutıladı. Reglamentten shetke shıqqan jaǵdayda shóktiriwshi reagentlerdiń dozirovkası anıqlanıwı tiyis.
Reglament boyınsha sherebe tazalaw processiniń shegaraları 12-22 ºC etip belgtlengen. Bunnan keyingi ammiaktı absorbcilaw processinde suwıq sherebe talap etiledi. Sherebeniń temperaturası qanshelli tómen bolsa, sonshelli jaqsı. Biraq tındırǵıshta shlamnıń shógiw tezligine temperaturanıń tómenlewi unamsız tásir kórsetedi, ásirese sherebede Mg²⁺ ionlarınıń muǵdarı joqarı bolǵanda. Sonlıqtan shlamnıń shógiw tezligi hám sherebeni tayarlaw hám saqlaw qanshelli múmkinshilik bergenine qaray, eń tómengi temperaturalıq shegine erisiw zárúr. Tındırılıwshı sherebeniń zárúrli temperaturasın uslap turıw ushın reglament boyınsha sherebege qosılatuǵın soda eritpesin qıstıń kúnleri 85-90 ºC ǵa shekem qızdırılıwı názerde tutılǵan, jazǵı waqıtta sodanı eritiwde ajıralıp shıǵatuǵın jıllılıqtıń ózi jetkilikli.
Tazalanǵan sherebedegi Ca²⁺ hám Mg²⁺ ionlarınıń norması hám onıń ılaylanıwı sherebeniń ruxsat etilgen dárejesin xarakterleydi, júdá taza sherebeniń alınıwı reagentlerdiń artıqsha sarplanıwı hám tındırǵısh ónimdarlıǵınıń kemeyiwine alıp keledi.
Shıǵındı shlamnıń ulıwma siltiligi onıń quramındaǵı CaCO₃ hám Mg(OH)₂ muǵdarın kórsetedi, yaǵnıy shlamnıń tıǵızlanıw dárejesin kórsetedi. Ol qanshelli joqarı bolsa, shlam menen ısırap bolatuǵın tazalanǵan sherebeniń muǵdarı sonshelli kem boladı. Tıǵızlanıw dárejesi, eger shlamnıń ulıwma siltililiginiń muǵdarı 100 n.ú. ten kem bolmasa, normal dárejede dep esaplanadı.
Reglamentte kórsetilgen normalar saqlanǵanda 1 m³ sherebe ushın 1,8 l ge shamalas hák súti (aktiv CaO nıń koncentraciyası 220 n.ú., yamasa 0,65 kg 85 % li hák bolǵan) sarplanadı. Kalcinaciyalanǵan sodanıń sarplanıwı – ortasha 4 kg/m³. Sрerebeniń shlam menen ısırap bolıwı, tazalawdan ótetuǵın sherebeniń ulıwma muǵdarınıń 5 kólem % shamasında boladı. Islep shıǵarılatuǵın 1 t sodaǵa koncentraciyası 310 g/l NaCl bolǵan sherebeniń sarplanıwı – shama menen 5 m³ tı quraydı. Soda eritpesindegi ionlarınıń muǵdarın normlastırıw sherebeni suyıqlıq (kondensat) penen artıqsha suyıltırıwdıń aldın aladı, yamasa, kerisinshe, NaCl shókpege túsiwin tosadı. Aralastırılǵan eritpede sodanıń kaustifikaciyalanıw dárejesiniń zárúr muǵdarda bolıwına erisiw ushın, kaustifikaciyalanǵan soda eritpesiniń quramındaǵı hám ionlarının muǵdarı normalastırıladı.
Tómende sherebeni tazalaw bóliminde óndiristi qadaǵalawdıń en jayǵan sxeması hám úlgi kórsetkishleri keltirilgen.

Soda eritpesi	eritpeniń titri	22-25 n.ú.
Hák súti (suyıltırılǵan)	Aktiv CaO muǵdarı	60-75 n.ú.
Tazalanbaǵan sherebe (rezervuardaǵı)	tıǵızlıǵı (salıstır.)	1,198-1,204
	muǵdarı	0,8-1,6 n.ú.
	muǵdarı	0,15-0,3 n.ú.
	muǵdarı	0,9-1,7 n.ú.
	muǵdarı	104-108 n.ú.
Reaktordaǵı sherebe	ionlarınıń muǵdarı	0,05-0,10 n.ú.
	ionlarınıń muǵdarı	0,22-0,34 n.ú.
Rezervuardaǵı tazalanǵan sherebe	tıǵızlıǵı (salıst.)	1,199-1,201
	muǵdarı	0,02 n.ú ten zıyat emes
	muǵdarı	0,007 n.ú ten zıyat emes
	Na2CO3 muǵdarı	0,25-0,30 n.ú.
	NaOH muǵdarı	0,02-0,08 n.ú.
	muǵdarı	104-108 n.ú.
	ılaylanıwı	35 mg/l den zıyat emes
Tındırǵıshtaǵı shlam	ulıwma siltililik	100-130 n.ú.
	tıǵızlıǵı (salıst.)	1,6-1,8

Sherebe tazalaw bólimindegi jiyi ushırasatuǵın kemshiliklerdiń qatarına, tındırǵıshtıń barlıq kese-kesimi boylap tazalanǵan sherebeniń ılaylanıwınıń artıwın jatqarıwǵa boladı. Bul birinshi gezekte tındırǵıshtıń artıq júkleniwine baylanıslı – hám usınıń aqıbetinde tındırılǵan hám ılaylanǵan sherebeniń bóliniw shegarasınıń tógiwshi truba tárepke awısıwına baylanıslı boladı. Bul qubılıs tındırǵıshtıń tómengi bóliminen shlamdı alıp taslaw kemeygeni sebepli yamasa tındırǵıshtaǵı sherebeniń temperaturası reglamenttegi shamaǵa salıstırǵanda sezilerli dárejede páseyiwinen bolıwı múmkin.

Tındırǵıshtaǵı júkti kemeytiw, shlamdı alıp taslawdı tezletiw hám tındırǵıshqa beriletuǵın suspenziyanıń temperaturasın joqarılatıw, sherebeniń ılaylanıwın reglamentte kórsetilgen muǵdarǵa shekem páseyiwine alıp keledi.