2- ma`ruza. Talab va taklif tahlili asoslari. Reja: Talab va uning qonuni

2.6-rasm. Taklifdagi va talabdagi o`zgarish natijasidagi yangi
muvozanat grafigi
Bu siljishlar, narxni dan ga oshishiga va tovar ishlab chiqarishni esa, dan ga oshishiga olib keladi. Talab va taklifdagi o`zgarishlarning miqdori va yo`nalishlarini oldindan aytib berish uchun, talab bilan taklifning narxdan va boshqa parametrlardan bog`langanligini miqdoriy jihatdan ifodalamoq kerak.
TAKLIF VA UNING QONUNI


Talab va taklif funktsiyalari

Zamonaviy iqtisodiy nazariyaning aniqroq bo`lishi, u o`rganadigan iqtisodiy jarayonlarning miqdoriy munosabatlarini o`rganish uchun matematik instrumentdan kengroq foydalanishni taqozo qiladi. Hozirgi vaqtda iqtisodchilar iqtisodiy jarayonlarni o`rganishda model tushunchasidan keng foydalanmoqdalar.

Model deganda, iqtisodiy jarayonning sxemasi, loyihasi, matematik formulalar bilan ifodalanishi tushuniladi. Bu erda kengroq ishlatiladigan modellardan biri iqtisodiy-matematik modellardir. Iqtisodiy matematik modellar, iqtisodiy jarayonlarning miqdoriy munosabatlarini funktsiya, tenglama, tengsizliklar orqali ifodalaydi.
Funktsiya - bu matematik tushuncha bo`lib, bog`liq o`zgaruvchi bilan erkin o`zgaruvchilar o`rtasidagi miqdoriy bog`liqlikni ifodalaydi.
Agar funktsiya bitta bog`liq o`zgaruvchi bilan, bitta erkin o`zgaruvchi o`rtasidagi bog`liqlikni ifodalasa, unga bir o`zgaruvchili funktsiya deyiladi va u quyidagicha yoziladi:
.
Agar funktsiyada erkin o`zgaruvchilar soni -ta bo`lsa, , u holda o`zgaruvchili funktsiyani olamiz:
.
Bir o`zgaruvchili funktsiyaga misol sifatida narxga bog`liq bo`lgan talab funktsiyasini qarash mumkin:
.
bu erda: - talab miqdori; - bir birlik mahsulot narxi.
Talab funktsiyasi mahsulot narxi bo`lganda, iste`molchi qancha maksimal miqdorda mahsulot sotib olishi mumkinligini ko`rsatadi. Narx oshganda, talab miqdori kamayadi. Masalan, o`quvchi daftariga bo`lgan talab va daftar narxi o`rtasidagi bog`liqlik quyidagi jadvalda berilgan.

Bitta daftar narxi, so`m ( )	10	20	30
Talab, (dona)	18	12	6

Bu jadvaldagi talab bilan narx o`rtasidagi bog`liqlik, teskari bog`liqlikdir. Nima uchun deganda, narx (argument) o`sishi bilan talab miqdori (funktsiya qiymati) kamayib boradi.
Jadvaldagi bog`liqlik grafik ko`rinishida ham bo`lishi mumkin (2.7-rasm):