2. Kichik biznesning bozor

Biznes turi	Asosiy funktsiyalari
Tashkiliy shakllari
Ishlab chiqarish	Tovarlarni ishlab chiqarish, ish bajarish, xizmat ko’rsatish	Korxonalar, firmalar, kompaniyalar
Tijorat	Tovarlar oldi-sotdisi, xizmat ko’rsatish	Sotuv tashkilotlari, tovar birjalari
Moliyaviy	Qimmatbaho qoozlar oldi-sotdisi, investitsiyalash	Banklar, fond birjalari, moliyaviy kompaniyalar
Vositachilik	Xizmatlar ko’rsatish	Tijorat tashkilotlari
Sug’urta	Sug’urtalash	Sug’urta kompaniyalari

2. – chizma. Biznesning asosiy shakllarini qisqacha tavsifi.

Biznesda yutuqga erishish uchun o’z faoliyatiga muvofiq keluvchi, imkoniyatlarini ishga soluvchi bozorni hususan, raqobatchilar tomonidan yetarli foydalanilmagan yoki e’tibor qaratilmagan, butun faoliyatining quyilish nuqtasi hisoblangan “Bozor uyasi” ni aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu “uya” tanlangan iste’molchilarga qaratiladi. “Bozor uya” si – bu, mavjud va tan olingan

talablar va jamiyatning to’liq tan olinmagan muammolarini hal etish va qondirishning noan’anaviy usullari bilan o’zaro muvofiqlashtirishdir.
Korxona joylashgan hududning geografik va iqtisodiy, tarixiy ma’lumotlaridan tashqari ustav kapitalining miqdori, kapitalning ta’sischilar orasida taqsimlanishi bilan birgalikda quyidagilarni ham havola etish maqsadga muvofiq hisoblanadi:

1. 
   Soliq to’lovchining identifikatsion raqami;
   
2. 
   Korxonaning to’liq nomi;
   
3. 
   Korxona ro’yhatga olingan sana va guvohnoma raqami;
   
4. 
   Korxonaning manzili, telefon raqami va faks;
   
5. 
   Korxona bo’ysinuvchi tashkilot;
   
6. 
   Korxonaning asosiy faoliyat turi;
   
7. 
   Korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli;
   
8. 
   Korxonaning mulkchilik shakli;
   
9. 
   O’zbekiston Respublikasining yagona Davlat reg’estriga kiritilganligi to’g’risidagi ma’lumotnoma;
   
10. 
    Bank rekvizitlari;
    
11. 
    Korxonani nazorat qiladigan soliq ins’ektsiyasining manzili; 12.Korxonaning tashkiliy strukturasi;
    

13.Korxona rahbarlarining familiyasi va ismi, telefon raqamlari; 14.Korxona faoliyati natijalariga ma’sul menejerlar tavsifi.
Zaruriy ma’lumotlar quyidagi tartibda jamlanadi:

1. 
   1, 2, 4, 6, 7, 8-punktlar korxonaning ta’sis hujjatlari asosida to’ldiriladi.
   
2. 
   3-punkt korxonani ro’yhatdan o’tkazgan mahalliy Davlat organlari tomonidan berilgan guvohnoma asosida to’ldiriladi.
   
3. 
   9-punkt Moliya Vazirligi tomonidan yagona Davlat reg’estriga kiritilganligi haqidagi ma’lumotnoma asosida to’ldiriladi.
   
4. 
   10-punktda korxonaning bankdagi hisob raqami hamda korxonaga xizmat ko’rsatuvchi bank manzili keltiriladi.
   
5. 
   12-punkt chizma ko’rinishida havola etiladi.
   
6. 
   13-punktda korxonaning barcha rahbarlari to’g’risida to’liq ma’lumotnoma havola etiladi.
   

Bunda quyidagilarni e’tiborga olish maqsadga muvofiq hisoblanadi:

• 
  familiya va ismi;
  
• 
  telefon raqami va faksi;
  
• 
  yoshi;
  
• 
  ma’lumoti va tajribasi (bazaviy ma’lumot haqida dip’lom havola etgan oliygoh nomi ko’rsatilishi shart);
  
• 
  avvalgi ish joylaridagi lavozimi hamda ishlagan davri;
  
• 
  mazkur korxonada ishlash davri.
  

Shuningdek, ta’sischilar tarkibidagi eng yirik ulushni qo’shgan shaxslarni yoki aktsionerlarni ko’rsatilishi ham talab etiladi. Korxona to’g’risidagi ma’lumotlarning aniq bo’lishi qiziquvchilarning yoki investorlarning ishonchini va uning bozordagi barqaror o’rni haqidagi fikrlarni mustahkamligini ta’minlashi lozim.

2.Korxona ishlab chiqaradigan mahsulot tavsifi

Biznes rejaning muhim qismlaridan biri korxona ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan tovar va xizmatlar tavsiflanadigan bo’limdir. Biznesning asosini tashkil etadigan yoki firma tarixida yangi saxifa ochadigan tovar va xizmatlarni qanday tanlash kerak? Mustahkam xo’jalik aloqalariga ega bo’lmagan iqtisodiyot sharoitida mahalliy hom ashyo materiallarga asoslangan mahsulot va tovarlarni tanlagan tadbirkor muvaffaqiyat qozonadi. Lekin ushbu xo’jalik strategiyasi universal hisoblanmaydi. Ayniqsa jahon bozorlarida raqobatlashishni maqsad qilib mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalar uchun foydali hisoblanmaydi.

Nisbatan chuqurroq yondashuv – qat’iy, barqaror raqobatbardoshlikni ta’minlash hisoblanadi. Lekin amalda bu nimani ifodalaydi? Raqobatbardoshlik nima bilan belgilanadi va qanday omillarga bog’liq bo’ladi? Gardvard universiteti professori Maykl Porter asarlarida rivojlantirilgan raqobatbardoshlikning zamonaviy nazariyasi raqobatda ustunlikning 2 turini ajratadi:

• 
  nisbatan past xarajatlar
  
• 
  ixtisoslashuv.
  

Nisbatan past xarajjatlar deganda ishlab chiqarishga xarajatlarning raqobatchilarga nisbatan minimal miqdori emas, balki firmaning raqobatchilarga nisbatan samaraliroq tarzda tovar ishlab chiqarish va sotishga erishiladigan qobiliyati tushuniladi. Ya’ni raqobatda ustunlikka erishish uchun tovar bilan bog’liq barcha o’eratsiyalar (konstruktorlik loyihalashdan iste’molchiga sotishgacha) tsiklini qisqa muddatlarda kam xarajatlar bilan tashkil etish imkoniyatiga ega bo’lishi zarur. Xaqiqatda ham, agar siz yuqori talabni keltirib chiqaruvchi yangilikni o’ylab to’gan bo’lsangiz,lekin ishlab chiqarishni talab darajasida tashkil etmasangiz xarajatlar va natijada narh ham yuqori bo’ladi va xaridorlar sizdan voz kechadilar. Agar siz yangi mahsulotingizni yuqori darajada yaratib uni ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan bo’lsangiz, lekin tovaringizni sotadigan sotuvchilarni to’la olmasangiz ham sizni muvafaqiyatsizlik kutadi.
Bunday holatda o’quvsiz savdogarlar o’zlarining yuqori xarajatlarini qo’lash maqsadida yuqori savdo chegirmasini talab qiladilar yoki tovar narxini oshib ketishiga olib keladigan ustamalarni belgilaydilar. Bu esa mahsulotning konstruktsiyasini takomillashtirish va ishlab chiqarish texnologiyasi samaradorligini oshirish xisobiga erishilgan iqtisodning yo’qotilishiga olib keladi.
Raqobat ustunligining yana bir turi ixtisoslashuv hisoblanadi. Bunda ixtisoslashuv deganda ma’lum bir turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish emas, balki xaridorlarning alohida extiyoj va talablarini qondirish va buning hisobiga mukofotli narh belgilash qobiliyati tushuniladi. Boshqacha aytganda, raqobatda ustunlikka erishish uchun, xaridorlarga yuqori sifatli bilan ajralib turuvchi yoki xaridorlarni qiziqtiradigan xususisiyatlarga ega bo’lgan tovarlar taklif etish orqali raqobatchilar orasida ajrab turish san’atini egallashingiz zarur.
Bunda siz raqobatbardoshlik strategiyasini ishlab chiqishda raqobatda ustunlikning faqat bir turiga tayanishingiz mumkin. Har 2 ustunlikdan bir vaqtda foydalanish sizni muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin. Raqobatbardoshlikni
ta’minlash strategiyasini tanlashdan avval tovarlar nomenklaturasi kengligini ifodalovchi “raqobat dia’azoni” tushunchasini kiritish talab etiladi. Shundan so’nggina raqobatbardoshlik strategiyasining barcha asosiy turlarini yagona strategiyaga birlashtirishga xizmat qiluvchi jadvalni tuzish mumkin bo’ladi.

3. – chizma. Raqobatbardoshlikni ta’minlash strategiyasi.

Strategiyalar mohiyatini yaxshiroq tushunish uchun jahon bozorlaridan biri- kemasozlik bozori misolida ko’rib chiqamiz. Ushbu bozorda yuqoridagi strategiyalar asosida 4 guruh ishlab chiqaruvchilar: Yap’oniya, Janubiy Koreya, Skandinaviya va Xitoy firmalari faoliyat yuritadilar.
Yaponiya kemasozlik firmalari “O’ziga xoslik (yagonalik) va sifatda ustunlik” strategiyasi bo’yicha rivojlanadilar. Ushbu strategiyaga ko’ra, ular yuqori sifat darajasidagi kemalarni keng nomenklaturada shuningdek yangi til’dagi yagona o’ziga xos parametrlarga ega bo’lgan holda ishlab chiqaradilar (ma’lumki, aynan yap’oniya su’per takliflar ishlab chiqarish sohasida yetakchi hisoblanadi). Janubiy koreya kemasozlari ham keng turdagi kemalarni ishlab chiqaradilar, lekin ularning raqobat ko’rashidagi strategiyasi ixtisoslashuvga emas, balki past xarajatlarga asoslangan. Ushbu davlat kemasozlari xalqaro andozalaridagi sifat darajasiga ega bo’lgan va past narxdagi kemalarni ishlab chiqaradi.
Skandinaviya kemasozlari mamlakat iqtisodiyoti ko’lamidan kelib chiqib, keng assortimentdagi kemalarni ishlab chiqara olmaydilar. SHu sababdan ular 2 turdagi sayohat laynerlari va muzyorar kemalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan(Strategiya B2).Skandinaviya kemalari yuqori jahon darajasida va qimmat narxlarda ishlab chiqariladi. Lekin barcha qulayliklarga ega bo’lgan sayohat laynerlari yoki muzda suzuvchi ishonchli kemaga talabi bo’lgan xaridor albatta skandinaviya kemalariga murojat qiladi.
Xitoy kemasozlari (1-strategiya) ham keng turdagi ko’p miqdordagi kemalarni ishlab chiqarish imkoniyatiga ega emaslar. SHu sababdan, ushbu mamlakat ishlab chiqaruvchilari raqobatbardoshlikni arzon, xaridorbop’ kemalar hisobiga ta’minlaydilar.
Albatta, A2 strategiya muvofiq, jahon texnik taraqqiyoti qonun chiqaruvchisi ro’lida harakat qilish obro’liroq hisoblanadi. Lekin, agar sizning tovar bozoringizga moliyaviy jihatdan imkoniyati cheklangan xaridorlar tashrif buyurishsa B1 strategiyada ham muvofaqiyatli faoliyat yuritish mumkin.
Siz uchun qulay raqobat strategiyasini tanlash o’zingizning imkoniyatingizga bog’liq. Agar, jixozlaringiz eskirgan, xodimlar malakasi past va portfelda manfaatli texnik yangiliklar bo’lmasa, lekin ish haqida va boshqa ishlab chiqarish xarajatlari unchalik yuqori bo’lmasa, A1 yoki B1 strategiyani qabul qilishingiz mumkin.
Agar xom ashyo va materiallar sizga juda qimmatga tushsa, lekin korxona takomillashgan jixozga, yuqori darajadagi konstruktorlik ishlanmalar yoki kashfiyotlarga, yuqori malakali kadrlarga ega bo’lsa, sifatli mahsulot yoki noyob tovarlar ishlab chiqarish hisobiga raqobatbardoshlikka erishish mumkin bo’ladi.
Tabiyki, siz dastlab tanlangan strategiyada oxirigacha qolishingiz shart emas.
B 1 strategiyadan boshlab, ya’ni uncha boy bo’lmagan xaridorlar guruhiga mos keluvchi bir – ikki turdagi mahsulot ishlab chiqarishni o’zlashtirgach, yangi strategiyani o’zlashtirishga tayyorgarlik ko’rishni boshlash mumkin.
ENG qimmatli hisoblangan raqobat ustunligi-firmaning obro’si hisoblanadi. Ushbu ustunlikka juda qiyinchilik bilan, asta sekin va katta mablag’ hisobiga erishiladi. Ana shu sababdan Amerika avtomobil kom’aniyalari eng kichik nosozlik aniqlanganda ham barcha avval sotilgan mashinalarni ushbu defektlarni bartaraf etish uchun qaytaradi. Bunday harakatga ularni sug’urta kom’aniyalarning da’volaridan qo’rqish emas, balki firma obro’sini, uning nomini saqlab qolish istagiundaydi. Xorijdagi yetakchi firmalar ijobiy fikrlarni shakllantirish va saqlab qolish maqsadida “Pablik relletik” ya’ni jamoatchilik bilan aloqalarni mustahkamlashga intilishi ham bejis emas.
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda A2 va V2 strategiyalarini raqobatbardoshlikni ta’minlaydigan eng ishonchli strategiyalar deb hisoblash mumkin. Lekin, boshlang’ich davrda A1va V1 strategiyalardan ham foydalanish mumkin. Har qanday sharoitda ham siz u yoki bu tovarni ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish kerakli degan savolga javob bera olasiz. Demak, barcha imkoniyat va kamchiliklarni solishtirib ko’rib, siz o’z biznesingiz predmeti bo’ladigan tovarni tanladingiz. Endi biznes reja bilan qiziquvchilar-’otentsial investorlarni tanlovingiz to’g’ri ekanligiga ishontirishingiz zarur.
Buning uchun siz quyidagi savollarga aniq javob berishingiz kerak:

• 
  sizning mahsulotingiz yoki xizmatingiz qanday talabni qondiradi;
  
• 
  sizning mahsulotingiz raqobat ajratib turuvchi qanday xususiyatga ega;
  
• 
  ushbu tovar qancha davr davomida bozorda yangilik bo’lib turadi? (sizning mahsulotingiz yoki texnologiyangizning tahliliy bahosi);
  
• 
  sizning mahsulotingiz yoki texnologiyangiz qanday patent yoki avtorlik guvohnomasi bilan himoyalangan?
  

Eng muhim va ko’pincha tadbirkorlar tomonidan e’tibor qaratilmaydigan element tovar yoki texnologiyangizda ishlab chiqarilgan mahsulotning ko’rinishi hisoblanadi. Xorijiy ishlab chiqaruvchilar xaridorlar yaratilgan mahsulot haq bo’lmaganda tajriba namunasini ko’rsatishni talab qiladilar. SHu sababdan biznes reja tarkibiga tovaringizning suratini kiritish u to’g’risida taasurot olish imkoniyatini yaratadi.
Biznes rejaning ushbu bo’limida tovarni sotish rejalashtiriladigan narx, uni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan harajatlar, kutilayotgan foyda miqdori kabi ko’rsatkichlar borasida axborot beriladi.
Tovaringizning asosiy sifat xarakteristikalari, uning dizaynidagi ustunliklar, xattoki tovarni sotuvga chiqarishdagi qadoqlash xususiyatlarini ifodalash muhimdir. Bularning barchasi Jahon bozorida sotishga mo’ljallangan tovar uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Texnik jihatdan murakkab tovar ishlab chiqarishni ko’zda tutgan holatda servisni tashkil etish sharoitlari ham yoritiladi. Ishlab chiqaradigan mahsulot tanlanib, firma faoliyati yo’nalishlari shakllantirib olinganidan so’ng korxona intiladigan. Ishlab chiqarish darajasini ifodalaydigan maqsadlarni belgilanish talab etiladi.
Masalan, 3 kishi hamkorligida ta’sis etilgan uncha katta bo’lmagan. Reklama agentligi o’z faoliyati maqsadini quyidagicha belgilanadi:
Kor’porativ ishlab chiqaruvchilar va mijozlar o’rtasida ijodiy munosabat (aloqalar) o’rnatishga yo’naltirilgan faoliyat turini taklif etuvchi, o’z geografik xududida obro’li kom’aniyaga aylanishi.
Ushbu maqsad ifodasida firmaning rivojlantirish yo’nalishlari borasida aniq tushuncha berilgan, uning bosh maqsadi aniqlashtirilgan:

• 
  obro’li kom’aniyaga aylanish ushbu kom’aniyaning o’z sohasi va mijozlari orasida yuqori mavqega erishishga intilishning xar’akterlaydi. Natijada uning faoliyatini bo’nday yuqori baholash foyda miqdoriga ham ta’sir ko’rsatadi. SHu bilan bir vaqtda shuni ta’kidlash lozimki, hamkorlar o’z intilishlarini ifodalashda “pul” so’zi o’rniga “mavqe”, “obro’” tushunchalarini ishlatishni avzal ko’radilar.
  
  • 
    geografik xudud: bu ularning kompaniya o’lchamlariga bog’liq intilishlarini belgilaydi. Ular o’z biznesining lokal xaraktereni saqlab qolish va o’lchamini o’zgarishsiz qoldirishni istaydilar.Buning asosiy sababi kompaniyani mustaqil boshqarishga intilishdir;
    
  • 
    qatiy assortiment: hamkorlarni o’zlarida o’rnatilgan reklama va jamoatchilik aloqalarining turini kengaytirish hamda o’z mijozlarini uchun axborot xizmatlarining “to’liq majmuasini” ishlab chiqish istagi haqida guvohlik beradi. Ularning fikricha o’z mijozlarini tushunish ijodiy yondashuv bilan birgalikda boshqa kommunikatsiya vositalari turlariga nisbatan muhimroqdir.
    
  • 
    kor’porativ ishlab chiqaruvchilar: komp’aniya e’tibor qaratgan aniq bozor sigmentini belgilaydi.
    

Ushbu kichik kom’aniya faoliyatining asosiy yo’nalishlarini shakllantirish ish sifatiga ajratilayotgan juda katta e’tibor ifodalovchi ko’plab elementlarini qamrab oladi. Agar siz o’z firmangizning rivojlanish yo’nalishlarini ifodalamoqchi bo’lsangiz. Biznesingizdan nimani istashingizni aniq bilishingiz kerak. Umumiy yuqori maqsadlarga intilmang. Faqat o’zingiz erishishni ko’zlagan maqsadlarni belgilang. Siz qo’yadigan maqsadlarga q-chi talablar qo’yadi:

• 
  miqdor jihatdan aniqlik;
  
• 
  vaqtda chegaralanganlik;
  
• 
  real va erishish mumkin bo’ladigan.
  

Agar shuning maqsadingi ushbu 3 ta mezonga javob bersa, ular sizga yordam beradi va o’z faoliyatingizning samaradorligini baholash uchun andoza bo’lib, xizmat qiladi.
Yuqoridagi agentlik o’z oldiga quyidagi maqsadlarni qo’ygan:

• 
  yuqori mavqeni egallash. Buning uchun obro’li firmalardan manfaatdorligi buyurtmalar uchun raqobat kurashiga kiritishi va har yili kamida bittadan kommunikatsiya industriyasi sovg’asini olib borishga erishish.
  
• 
  yangi kompaniyalarga ochish orqali o’z servisining har tomonlama yo’naltirilganligiga erishish.
  
• 
  ijodini qadriga yetadigan mijozlarga xizmat ko’rsatish;
  
• 
  tovar aylanishining 15%ga o’sishni ta’minlash va kamida 7.5% sof foydaga erishish;
  
• 
  o’z ishidan qoniqish.
  

Bu yerda, faoliyatning asosiy yo’nalishlarining ifodasi miqdor jihatdan asoslangan maqsadda bor qarating. Yuqori mavqe raqobat ko’rashida sotib olingan buyurtmalar va kommunikatsiya industriyasida erishilgan yuqori natijalar bilan o’lchanadi.
Aniq xizmat assortimenti har yili kamida bitta yangi firmaning paydo bo’lish bilan o’lchanadi.
Ijodni miqdor jihatdan ifodalash qiyin, shu sababdan xarakteristika xisobotda noaniq ko’rinadi. Siz kom’aniya maqsadlari miqdoran aniq va vaqtda chegaralanganligiga qaramay, moliyaviy vazifalar birinchi darajali hisoblanmaydi. Ushbu kompaniya egalari ishdan qoniqish hosil qilishni asosiy maqsadlardan biri sifatida belgilaganlar va bundan xulosa qilish mumkinki moliyaviy jihatlarini ishlab chiqish majburiy shart hisoblanadi. Asosiy yo’nalishlarini shakllantirish sizga biznes maqsadini qo’yishga yordam beradi. Yo’nalishlar ham, maqsadlar ham siz biznesda nimaga erishmoqchi ekanligingizni ko’rsatadi. Keyingi bosqich-qo’yilgan maqsadlarga erishish yo’llarini va bu boradagi vazifalarni aniqlashtirish hisoblanadi. Strategiya-boshqaruvining asosiy funktsiyalarni umumiy tarzda muvofiqlashtirishni jamlaydigan xarakatlar ketma ketligidir. Siz qo’yilgan maqsadlar uchun bir nechta variantdagi strategiyalarni ishlab chiqishingiz zarur. Ushbu variantlar narxlarini shakllantirishga, mahsulotni tarqatishga, xodimlar bilan ishlashga moliyaviy masalalarga turlicha yondashuvlarni o’z ichiga olish darkor.
O’z biznesingiz uchun qulay strategiyani tanlash jarayonida tavakkalchilik darajasi minimal bo’lgan variantda to’xtashingiz mumkin.
Strategiya murakkab va tig’iz bo’lmasligi lozim. U birgalikda qo’yilgan maqsadga erishish uslubini shaklantiradigan bir qator sodda vazifalardan tashkil topish kerak. Sizning biznes rejangizda ushbu vazifalarning barchasi bo’yicha umumiy xulosalar beriladi.
Lekin, agar siz qo’yilgan maqsadga to’liq erishmoqchi bo’lsangiz, ushbu vazifalarni yana ham maydaroq (kichikroq, xususiyroq) qismlarga bo’lib yuborish kerak. Chunki qaysi bir bosqichda ba’zi detallarni aniqlashtirishga zaruriyat paydo bo’ladi. Detallashtirishning bunday darajasi xarakat rejasi deyiladi.
Misol keltiramiz. Sport va turizm tovarlari hamda jixozlarini sotishga ixtisoslashgan magazinlar tarmog’i maqsadlarini qatorida quyidagi maqsad shakllantirgan.
Yiliga sotuv hajmini 20%ga o’stirishga erishish.
Bundan kelib chiqib joriy yilga quyidagi vazifalar qo’yilgan:

• 
  Qo’qon shahrida yangi magazin ochish;
  
• 
  otda yurishga mo’ljallangan tovarlar sotishni yo’lga qo’yish;
  
• 
  har bir s’port mavsumi uchun reklama rejasini tuzish;
  
• 
  joylardagi sp’ort klublari, maktablari bilan aloqalarni o’rnatish.
  

Qo’yilgan vazifalarga erishish uchun xarakat rejasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi.
Yanvar: Magazin boshqaruvchilariga instruktsiyalar berish; axborot va takliflarni yig’ish;
Fevral: Joylardagi klublar nomi va manzili ro’yxatini tuzish xat jo’natish; Mart: Telefon, orqali va shaxsiy aloqalarni o’rnatish.
Aprel: Real munosabatlarini shakllantirishlarni musabaqalar tashkil etish, maxsus chegirmalar berish va xakazolar).

Qisqacha xulosalar

Korxona tavsifi korxona to’g’risidagi axborotlardan, xususan uni yaratish tarixi, tashkiliy-huquqiy shakli, xo’jalik aloqalari, korxonaning bozordagi ulushi hamda rivojlanish tendentsiyalaridan iborat bo’ladi. Bu axborotlar korxonaning ishonchliligini mustahkamlash uchun asos bo’ladi.
Biznes rejaning “Korxona mahsuloti tavsifi” bo’limida ishlab chiqariladigan mahsulot xarakteristikasi uning boshqa o’xshash mahsulotlardan farq qiluvchi jihatlari yoritiladi.
Mahsulot tavsifida uning boshqa raqobatchi mahsulotlardan farq qiluvchi xususiyatlariga, uning yashash davrining xar bir bosqichida qo’llaniladigan marketing elementlariga, xarakatlarga alohida urg’u beriladi.

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Korxonani bozordagi holati nima maqsadlarda tavsiflanadi?
   
2. 
   Biznes faoliyatga ta’sir qiluvchi omillar tavsifi?
   
3. 
   Tovar yoki mahsulotni tavsiflashda qaysi ko’rsatkichlar asos qilib olinadi?
   
4. 
   Raqobat ustunligi qaysi mezonlar bilan tavsiflanadi?
   

MARKETING REJASI

REJA:

1. Marketing rejasining tarkibi

2.Mahsulotga narx belgilash

1.Marketing rejasining tarkibi

Marketing rejasi biznes rejaning asosiy bo’limlaridan biri bo’lib, uning asosiy maqsadini korxona imkoniyatlarini bozor talablariga moslashtirish tashkil qiladi.

Ishlab chiqarilgan tovarni tarqatishning sxemasi, narxlarni belgilash usullari kiritilgan kapitalga mukofot darajasi kabi marketing siyosatining masalalari xaqida tushuncha va tasavvurga ega bo’lish lozim.
Turli marketing vositalaridan samarali foydalanish va ularni uyunlashtirish tovarning hayot siklini belgilaydi. Tovarning hayot sikli quyidagi bosqichlardan iborat:

1. 
   Bozorga kirish;
   
2. 
   O’sish;
   
3. 
   Yetuklik;
   
4. 
   To’yinish;
   
5. 
   Pasayish.
   

Har bir bosqichda marketing vositalaridan o’rinli foydalanish tovarning hayot sikli davomiyligini belgilaydi.
Marketing tadqiqotlari bozorni baholashdan boshlanadi.
Sotuv hajmini muntazam ravishda oshirishni ta’minlashga erishish uchun bozorni, ya’ni mahsulotni sotib oladigan insonlarni chuqur o’rganish kerak buning uchun esa iste’molchilarni kuzatish, nazorat qilish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bu holatda ehtiyot bo’lib harakat qilish lozim hisoblanadi. Chunki bozorda paydo bo’lish va chiqish muhim strategik qaror bo’lib u chuqur mulohazani talab qiladi.
Siz uchun muhimi sizning tovaringizni sizga foyda keltiruvchi bahodan zaruriy hajmda va uzoq muddat davomida sotib oladigan xaridorga ega bo’lishdir. Demak, birinchi galdagi vazifa o’z maqsadli bozoriga ega bo’lishdir. Maqsadli bozorni izlash “tovar va xizmatlardan kim manfatdor?” mavzuda mantiqiy fikrlar yo’li bilan amalga oshiriladi. Ishni avvalo o’zingizning mavjud xaridorlaringizdan boshlaganingiz ma’qul.¹³
Bunda quyidagi savollarga javob berish darkor:

1. 
   Bozoringizni qanday bo’lishini xohlaydi?
   
2. 
   Ulardan qaysi birida firmangiz faoliyat ko’rsatgan?
   
3. 
   Qanday tovarlar yuqori talabga ega?
   
4. 
   4.Sizning hozirgi xaridorlaringiz kimlar?
   

Demografik tadqiqotlar bozorda o’z o’rnini qanday topish va savdoni yaxshiroq tashkil etish imkoniyatlarini beradi. Agar siz o’z mahsulotingizning aksar qismini firmalar orqali sotsangiz, izlash chegarasi yanada kengayadi. Shuningdek, mahsulotingiznti qaysi firmaga sotish ma’qul bo’lishini aniqlang. So’ngra ushbu firma personali ichida muloqotga erishsa bo’ladigan kishilarni aniqlab ular haqidako’proq ma’lumotga ega bo’lish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Bozorni qanday xarakterlash mumkin? Quyida bozorni aniqlashtirishning chegaralari berilgan.

1. – jadval.