2-ma’ruza. Hamkorlikda ishlashni tashkil etish: Sanoat va

---

12-ma’ruza. 
Hamkorlikda ishlashni tashkil etish:
 
Sanoat 4.0 va 
bulutli ilovalar uchun aloqa tizimlari va standartlari
 
Reja: 
1. Ishlab chiqaruvchi tashkilotlar, texnologiyalar. Tarmoqqa ulangan 
korxonalarda o'zaro hamkorlik. 
2. Bulutli texnologiyalar, arxitekturalar. Bulutli standartlashtirish.
3. Bulutga asoslangan ishlab chiqarish. Bulutli ishlab chiqarishda o'zaro 
muvofiqlik. 
4. Sanoat 4.0 da xizmat ko'rsatish arxitekturasining o'zaro ishlashi. Sanoat 
4.0 da bulutli ishlab chiqarishning kelajagi. 
 
1. Ishlab chiqaruvchi tashkilotlar, texnologiyalar. Tarmoqqa ulangan 
korxonalarda o'zaro hamkorlik 
Bozorning haqiqiy talablarini qondirish uchun ishlab chiqarish va ishlab 
chiqarish tizimlari ularning tuzilishi, xarajatlari va ishlab chiqarish texnologiyasida 
optimallashtirilgan. Turli ishlab chiqarish tizimlarini taqqoslash uchun an'anaviy 
avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimidan boshlab, moslashuvchan ishlab 
chiqarish tizimi (Flexible Manufacturing System – FMS), tarmoqqa ulangan, qayta 
konfiguratsiya qilinadigan ishlab chiqarish tizimlari – virtual korxonalar (Virtual 
Enterprises), CBM hamda Sanoat 4.0 domeni haqida quyida qisqacha ma'lumot 
beriladi. 
Ushbu ishlab chiqarish tizimlarining farqlari va evolyutsiyasini ko'rsatadigan 
taqqoslashning umumiy ko'rinishi 1-rasmda ko'rsatilgan. Kategoriyalarning 
malakasi mutlaq emas, balki rasmda ko'rsatilgan ishlab chiqarish tizimi toifalari 
bilan solishtirish mumkin. 
FMS – bu turli darajadagi avtomatlashtirilgan dastgohlar, avtomatlashtirilgan 
materiallarga ishlov berish tizimi va avtomatlashtirilgan omborning ayrim turlariga 
ega bo'lgan integratsiyalashgan ishlab chiqarish tizimi. FMS kompyuter tomonidan 
boshqariladi va CAD/CAM boshqaruv dasturlariga qo'shimcha ravishda boshqa 
CAX paketlarini ham o'z ichiga olishi mumkin. Ishlab chiqarish hajmi o'rtacha, 

---

qismlarning xilma-xilligi yuqori. Moslashuvchan qo'llaniladigan optimallashtirish 
algoritmlari, masalan, ishlab chiqarish samaradorligi tufayli, mashinadan 
foydalanishni yaxshilash, inventarizatsiya, o'tkazish vaqti va chiqindilarni 
kamaytirish mumkin. FMSning investitsiya xarajatlari yuqori edi. Har xil turdagi 
standartlar qo'llanilgan (masalan, CAD/CAM, MAP da), lekin ko'p hollarda ishlab 
chiqarish birliklari xususiy, “qo’lbola” protokollar bilan bog'langan. 
1-rasm. Turli ishlab chiqarish va ishlab chiqarish tizimlarini 
solishtirish.
Evolyutsiyaning keyingi bosqichi taqsimlangan yoki tarmoqli ishlab chiqarish 
tizimlari edi. Tarmoq texnologiyasining rivojlanishi dastgohlarni, murakkab ishlab 
chiqarish va yig'ish tizimlarini zavod ichida va tashqarisida ulash imkonini berdi. 
Axborot texnologiyalari (hamkorlik, agent, sun'iy intellekt) hamkorlik darajasini, 
samaradorlikni oshirish, bozorga chiqish vaqtini va xarajatlarni kamaytirish 
imkonini berdi. Hamkorlik va hamkorlik tarmoq korxonalarining asosiy 
xususiyatlari hisoblanadi, shuning uchun foydalanuvchilar, mashinalar va ishlab 
chiqarish birliklari o'rtasidagi aloqalar katta ahamiyatga ega. 
Hamkorlik tarmog'i paradigmasi ishlab chiqilgan va tavsiflangan (Camarinha-
Matos va Afsarmanesh, 2005) bo'lib, unda avtonom, geografik jihatdan 
taqsimlangan va turli xil bo'lgan barcha turli xil tarmoq birliklarining asosiy 
xususiyatlarini qamrab oladi, ularning operatsion maqsadlari, atrof-muhit ushbu 

---

tashkilotlarni tavsiflash uchun asos yaratadi. 
Hamkorlikda ishlaydigan tarmoq (collaborative network – CN) – bu turli 
ob'ektlar (masalan, tashkilot bo'linmalari va odamlar), ijtimoiy kapital va 
madaniyatdan iborat tarmoq. Hamkorlik kompyuter tarmog'i tomonidan qo'llab-
quvvatlanadi va umumiy yoki mos keladigan maqsadlarga erishishni osonlashtiradi 
va shu bilan birgalikda qiymat yaratadi. Tarmoqda ishtirok etuvchi tashkilotlarni 
(Camarinha-Matos va boshq., 2009) joriy etilgan hamkorlikdagi tarmoq tashkilotlari 
(collaborative networked organizations – CNO) deb atash mumkin. CNOlar o'rtasida 
ishonchli ma'lumotlar va ma'lumotlar almashinuvi juda muhim, shuning uchun 
o'zaro muvofiqlik va standartlashtirish muhim rol o'ynaydi. 
Agar CBM va Smart Factory (sanoat yondashuvining namunasi) o'rtasida 
tizimli taqqoslash amalga oshirilsa, SF qaysi sohalarda ko'proq ta'sirli ekanligi, 
qanday texnologik afzalliklarga ega ekanligi aniq bo'ladi. Sanoat 4.0 konsepsiyasi 
CBM dan kengroq bo'lib, CBM sanoat 4.0 ga qo'shimcha sifatida CPS va buyumlar 
interneti AT texnologiyalarini birlashtiradi. 1-jadvalda keltirilgan asosiy 
xususiyatlar ikkita ishlab chiqarish yondashuvining farqlarini beradi. 
1-jadval. CBM va aqlli zavodning asosiy xususiyatlarini taqqoslash