2-ma’ruza. Oziq ovqat tarkibidagi aminokislotalar Reja: • Аminоkislоtаlаrning umumiy tavsifi. • Aminokislotalarning klassifikatsiyasi

Nomlari va izomerlari 
Aminokislotaning oddiy vakili — aminosirka kislotasi NH
2
-SN
2
-SOON. 
Aminokislotalarning koʻpincha shakllanib ketgan trivialli nom bilan, 
masalan, aminosirka kislotasini glitsinlei nomlaydi. 
Aminokislotalarning izomerlanishi uglerodning izomerlanishi bilan va amin 
guruhining joylashishi boʻyicha aniqlanadi. Nomlash uchun karboksil guruhi bar 
uglerod atomidan boshlab raqamlaydi: 

---

Peptidlar va, umuman oqsil molekulalarining aminokislota tarkibi yozilganda, 
ularning nomi boshlangʻich uch harfdan tuzilgan qisqartmalaridan foydaniladi. 
Masalan: Quyidagi jadvaldan koʻrishingiz mumkin. 
Glitsin
 
Gly G Glycine 
Gli 
Alanin
 
Ala A Alanine 
Ala
Valin
 
Val V Valine 
Val
Izoleytsin
 
Ile 
I 
Isoleucine 
Ile 
Leytsin
 
Leu L Leucine 
Ley
Prolin
 
Pro P Proline 
Pro
Serin
 
Ser S Serine 
Ser
Treonin
 
Thr T Threonine 
Tre
Tsistein
 
Cys C Cysteine 
Tsis
Metionin
 
Met M Methionine 
Met
Asparagin kislotasi
 
Asp D asparDic acid 
Asp
Asparagin
 
Asn N asparagiNe 
Asn
Glutamin kislotasi
 
Glu E gluEtamic acid 
Glu
Glutamin
 
Gln Q Q-tamine 
Gln
Lizin
 
Lys K before L 
Liz 
Arginin
 
Arg R aRginine 
Arg
Gistidin
 
His H Histidine 
Gis
Fenilalanin
 
Phe F Fenylalanine 
Fen
Tirozin
 
Tyr Y tYrosine 
Tir 
Triptofan
 
Trp W tWo rings 
Tri 

---

3. Aminokislotalarning ahamiyati 
 Leucine. Mushaklarni himoya qiladi va organizmga energiya beradi. Bunda 
jiddiy stressdan so'ng to'qimalar tiklanadi. O'sish gormoni rivojlanishi mavjud. 
Xolesterin va qon shakarini kamaytirishga yordam beradi. Etarlik kilogramm 
halokatiga va qalqonsimon bezning buzilishiga olib keladi. 
• Fenilalanin. Yaxshi kayfiyat uchun zarur bo'lgan aminokislota. Bu o'quv 
qobiliyatini, xotirani yaxshilaydi va ishtahani bostirish qobiliyatiga ega. Tiroid 
funksiyasi uchun aminokislota muhim ahamiyatga ega. 
• Isoleucine. Tanani energiya bilan ta'minlaydi, gemoglobin ishlab chiqarish 
bilan shug'ullanadi, shuningdek qon shakar darajasini boshqaradi. O'sish 
uchun kerak. 
• Lizin. Suyak tizimi va o'sishi uchun muhim. Lizin tufayli kaltsiy so'riladi, bu 
ayniqsa bolalar uchun juda muhimdir. Gormonlarni ishlab chiqarish, 
metabolizm va ozuqaviy emlov uchun muhim. 
• SisteinYog' tarkibidagi metabolizm uchun zarur bo'lgan to`rnin rivojlanishida 
muhim rol o`ynaydi. Bu glyukozaning manbai. U tanani erkin radikallardan 
himoya qiladi va toksinlarni olib tashlaydi. 
• Tirotsin.Aminokislotalar etishmasligi demansga olib keladi. Tiroksin ko'plab 
gormonlar ishlab chiqarish va tiroid bezining normal ishlashi uchun zarur. 
• Metionin.Tanadagi yog'larni qayta ishlash uchun mas'ul bo'lgan juda muhim 
aminokislota. Uning yordamida jigar obezligi va ateroskleroz yo'q. Metionin 
hazm qilishni yaxshilaydi va mushaklarning og'rig'ini pasaytiradi. Vujudga 
kelgan amino kislotani qabul qilinganda radiatsiya va erkin radikallardan 
himoyalangan. Metionin vujudga oziq moddalarini singdirish uchun kerak va 
u glyukoza sintezida ishtirok etadi. 
• Triptofan. Ushbu amino kislotalarning etishmasligi diabet va saratonga olib 
kelishi mumkin. Triptofan uyqusizlik, depressiya va tez-tez stress uchun zarur 
bo'lgan niacin ishlab chiqarishda ishtirok etadi. Triptofan yurak va o'sish 
gormoni ishlab chiqarish uchun ham muhimdir. 
• Valin. Ushbu amino kislotalar shikastlangan to'qimalar va mushaklar qayta 
tiklanishini ta'minlaydi. Uning yordamida oddiy azot almashinuvi. Valine 
ayniqsa, sportchilar uchun va mushaklarning shikastlanishidan keyin 
muhimdir. Valine shuningdek, qon shakarini tushiradi va o'sish gormoni ishlab 
chiqarishni rag'batlantiradi. Serotonin darajasini saqlab turadi. Valinning 

---

etishmovchiligi 
bilan 
asab 
tizimining 
buzilishi 
va 
harakatlarni 
muvofiqlashtirish yuzaga keladi. 
• Threonine. Protein almashinuvi uchun muhim, immunitet tizimi, kollagen va 
elastinning o'sishi va ishlab chiqarilishi. Gormonlar ishlab chiqarishda 
qatnashadi va metabolizmga bevosita ta'sir ko'rsatadi.